Minister van justitie Donner heeft op 15 november uitgebreid gereageerd bij de presentatie van het boek ‘Gevaarlijk veilig’ van Herman van Gunsteren. Volgens van Gunsteren is de rechtstaat in gevaar door allerlei snel genomen anti-terrorisme maatregelen. Niet omdat sommige maatregelen onnodig zouden zijn, maar omdat ze niet in tijd en doel zijn beperkt en niet gelegitimeerd door een uitgebreid debat tussen voor- en tegenstanders. Daardoor ontstaat er volgens hem een permanente uitzonderingstoestand waarin burgerrechten permanent tekortkomen.

De huidige politici en beleidsmakers hebben teweinig oog voor de gevaren op lange termijn van het ondermijnen van vrijheid en vertrouwen van burgers, stelt Van Gunsteren. Met tal van anecdotes, metaforen en historische vergelijkingen met oa Hitler, Stalin, de DDR en het kolonelsregime in Griekenland illustreert de auteur zijn centrale stelling: ‘Ze [onze democratische leiders] hebben oog voor de gevaren van terrorisme, maar missen een tweede oog waarmee ze de gevaren van hun eigen aanpak in de gaten kunnen houden. Eenogige leiders.”

Waarom zoveel burgers zich de nieuwe maatregelen laten welgevallen, en gretig vermelden dat ze niets te verbergen hebben, verklaart Van Gunsteren uit de grote angst voor terreur en onveiligheid, die door allerlei uitspraken van autoriteiten aangewakkerd wordt. De keerzijde van ‘niets te verbergen hebben’ is de gedachte dat wie verdacht wordt, zeker wel iets te verbergen heeft. Zelfdisciplinering is het gevolg, om geen onpatriottisch buitenbeentje te lijken, en daarmee, een mogelijke verdachte.

De Nederlandse democratie begint op een ziekenhuis te lijken. “In een ziekenhuis moet de patiënt zich laten disciplineren opdat hij de daar georganiseerde medische weldaden kan ontvangen. (…) Nu de democratie zich bedreigd weet door terroristen is die op zo’n ziekenhuis gaan lijken. Het gaat natuurlijk om de veiligheid (gezondheid) van de burger (patient), maar om die te verzekeren moet die zich wel ‘normaal’ gedragen (…) Hoe de burger zich moet gedragen, wat ‘normaal’ is, wordt door de beveiligers (medici) gedefinieerd.”

Daarbij worden de bevoegdheden van de staat steeds verder uitgebreid. “Alarmfases worden in kleuren ingesteld. Opdat de mensen weten hoe bang ze moeten zijn. En opdat er over de bevoegdheden van autoriteiten geen twijfel bestaat (doorgaans: hoe roder het alarm, hoe centraler de bevoegdheid) en de burgers weten wie ze moeten gehoorzamen en wie niet.”

Volgens minister Donner overdrijft Van Gunsteren schromelijk, en zouden beleidsmakers en politici geprezen moeten worden om hun vasthouden aan de rechtstaat, terwijl de bevolking om meer en strengere regels roept. Tegelijkertijd verdedigt Donner de snelheid waarmee diezelfde overheid desondanks voortdurend nieuwe wetten en maatregelen introduceert. “Wil de democratische rechtstaat haar karakter niet verliezen en overgeleverd worden aan uitvoerende diensten die resultaat tot norm verheffen, dan is een eerste vereiste dat steeds de wet in acht genomen wordt. Maar in onzekere, onvoorspelbare tijden zullen wettelijke regels en bevoegdheden altijd ruimer gesteld moeten worden, om de overheid in staat te stellen om ook op het onverwachte te kunnen reageren. In rustiger tijden zal de praktijk dan weer in regels kunnen uitkristalliseren.”

• Herman van Gunsteren, Gevaarlijk veilig. Terreurbestrijding in de democratie (Van Gennep 2004, EUR 14,95)
• Toespraak minister Donner (15.11.2004) http://www.justitie.nl/pers/speeches/archief/archief_2004/151104ontvangst_boek_gevaarlijk_veilig.asp?List=Y&ComponentID=59997&SourcePageID=770

Dit artikel is automatisch geconverteerd uit het oude archief van nieuwsbrieven van Bits of Freedom.