Nederland is in de ban van de senaatsverkiezingen: haalt Rutte I een meerderheid? Maar de huidige Eerste Kamer is nog niet uitgeteld. Tijdens haar laatste plenaire zitting op 24 mei stemt ze over een motie die onze regering cruciale privacyverplichtingen oplegt. Wat staat er in motie-Franken en waarom is deze zo belangrijk? 

Als de Eerste Kamer de motie-Franken (CDA) aanneemt, zal de regering privacybeperkende maatregelen voortaan vooraf toetsen op hun verenigbaarheid met ons grondrecht op privacy. Een verademing, aangezien privacybeperkende maatregelen de afgelopen jaren desastreuze gevolgen hadden: het Elektronische Patiëntdossier (‘EPD’) werd vanwege privacyblunders terecht afgeschoten door onze Senaat. De bewaarplicht telecomgegevens werd overhaast aangenomen – inmiddels weten we dat de bewaarplicht door rechters vernietigd is en door de Europees toezichthouder gegevensbescherming ‘the most privacy invasive instrument ever adopted [by the EU]’ noemt. Met de motie komt gedegen besluitvorming en betere bescherming van onze privacy dichterbij.

The devil is in the detail: alles hangt natuurlijk af van de criteria waaraan de regering dient te toesten. Hierin schuilt de waarde van deze motie. De criteria komen voort uit het ‘lijstje van Franken’, dat tijdens een expertbijeenkomst in maart 2008 voor het eerst aan de orde kwam. Sindsdien herhaalde Bits of Freedom deze punten consequent in haar advisering aan de Nederlandse en Europese overheid, bijvoorbeeld in oktober 2009, december 2009, januari 2010 en in februari 2011. In de motie, voorgesteld op 17 mei 2011, zijn de criteria als volgt opgenomen:

De noodzaak, effectiviteit en hanteerbaarheid van de maatregel;

De proportionaliteit: de inbreuk mag niet groter zijn dan strikt noodzakelijk is;

De resultaten van een Privacy Impact Assessment, zodat vooraf is onderzocht welke risico’s de maatregel met zich meebrengt;

De mogelijkheid van een effectief toezicht en controle op de uitvoering van de maatregel, te realiseren door onder meer audits door de onafhankelijke toezichthouder;

Beperking van de geldigheidsduur door een horizonbepaling of in ieder geval een evaluatiebepaling.

Het zijn stuk voor stuk essentiële criteria. Zo is het goed dat het vereiste ‘noodzakelijk in een democratische samenleving’ uit artikel 8 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mensen expliciet genoemd wordt, nu de regering noodzaak de afgelopen jaren vaak verwart met proportionaliteit, zoals in de recente Nationale Cybersecurity Strategie. Ook de Privacy Impact Assessment is van evident belang, maar niet opgenomen door de regering in haar beleidsbrief over de aanpassing van de Wet bescherming persoonsgegevens (‘Wbp’). Met deze motie kan het parlement de regering oproepen in te gaan op deze vraagstukken.

De motie had nog steviger gekund. Uit punt 5 blijkt niet dat een horizonbepaling wordt verplicht, waardoor het onzeker is wanneer zo’n horizonbepaling aan de orde is (net als in eerdergenoemde Wbp-brief van de regering). En het vereiste van subsidiariteit – zijn er minder inbreukmakende maatregelen waarmee hetzelfde doel wordt bereikt? – wordt niet los genoemd. Omdat deze subsidiariteit een onderdeel is van de ‘noodzaak’, valt dit criterium wel impliciet binnen de motie.

Het is, hoe dan ook, een ijzersterke eerste zet. En het moet raar lopen, wil de motie niet worden aangenomen. Door hoogleraar informatierecht Hans Franken (CDA) voorgesteld, hebben SGP, SP, D66, GroenLinks en PvdA de motie mede ondertekent. Bij elkaar opgeteld 54 van de 75 zetels.

Met deze belangrijke motie kan de Eerste Kamer op haar laatste vergaderdag dus geschiedenis schrijven. Privacy zal voortaan een intergraal onderdeel vormen van Nederlands beleid. Dat hoort het natuurlijk altijd al te zijn, maar bij aanname van de motie kan de regering niet zomaar onze privacy inperken. Het betekent geenszins dat de OV-chipkaart, bewaarplicht telecomgegevens, verplichte nummerbordherkenning, het EPD en cameratoezicht er nooit meer komen – maar wel dat er beter over wordt nagedacht en keuzes worden toegelicht, voordat zulke maatregelen worden getroffen.

En daar wordt iedereen beter van. Los van de politieke kleur van een regering, is het altijd verstandig om het de overheid lastig te maken de vrijheid van haar burgers te beperken. En dat is precies wat onze Eerste Kamer, onze ‘hoeder van de grondrechten’, met het aannemen van deze motie doet. Iedereen let vandaag op de verdeling van de zetels, maar wij duimen voor de dag van morgen en hopen je dan goed nieuws te kunnen brengen.