Het behoeft geen introductie: de politie en andere opsporingsdiensten overtreden al jaren de regels wanneer ze zoeken in de databank met de klantgegevens van telefonie- en internetaanbieders. Eerder dit jaar stelde de minister Opstelten een deadline: per 1 mei netjes neuzen volgens de regels of afgesloten worden. Die deadline werd door minstens twee korpsen niet gehaald.

De opsporings- en inlichtingendiensten overtreden al jarenlang de regels bij het opvragen van gegevens uit de databank met de klantgegevens van telefonie- en internetaanbieders. De minister had het al aangekondigd: met een steekproef bij zes diensten zou hij deze zomer controleren of ze zich wel netjes aan alle regels houden. Korpsen die na 1 mei nog altijd de wet overtraden, zouden worden afgesloten. Je moet het hem nageven, de twee politiekorpsen die vooraf hadden aangegeven de deadline niet te kunnen halen zijn ook meegenomen in het onderzoek. Die korpsen, Rotterdam-Rijnmond en Amsterdam-Amstelland, hadden hun zaakjes in juni op orde. Dat kon niet worden gezegd van de korpsen Gelderland-Zuid en Drenthe.

Bij het korps Gelderland-Zuid blijkt dat de formulieren die gebruikt worden om gegevens vast te leggen niet volledig zijn. Ook is de administratie van de opsporingsonderzoeken er niet op ingericht om snel te kunnen controleren of een verzoek om gegevens uit de databank wel rechtmatig is. De medewerker die de gegevens in de databank mag opzoeken slaat die controle dan ook vaak over. Ook is controle achteraf dan moeilijk. Bij de politie in Drenthe spelen net zulke problemen. Het resultaat laat zich raden: bij beide korpsen waren 2 van de 10 bevragingen onrechtmatig. Zie Quickscan bij zes gebruikers van het CIOT Informatiesysteem (PDF), pagina’s 10, 37, 41-44, 49, 53, 55 en 56.

Twee korpsen hielden zich ook na de deadline van de Opstelten zich niet aan de regels. Zij zouden worden afgesloten, zo had de minister de Tweede Kamer voorgehouden. Dat is niet gebeurd. De minister schrijft nu dat in de twee maanden tussen het onderzoek en het opstellen van het rapport ‘herstelacties’ hebben plaatsgevonden. Na een extra controle komt de minister nu tot de conclusie dat elk van de zes onderzochte korpsen voldoet aan alle normen.

In de brief schrijft de minister ook over zijn voornemens. Zo wil hij de regels voor het opzoeken van gegevens uit de databank ‘actualiseren’. Gelukkig benadrukt hij zelf al

“Essentiële en wettelijk vastgelegde verplichtingen, zoals het achteraf kunnen verantwoorden van de rechtmatigheid van bevragingen, zullen echter niet worden aangetast”.

Schrikbarender is het idee dat hij de ‘systematiek van externe audits’ wil vervangen met de “introductie van een goed werkend systeem van interne auditting”. Ook merkt de minister op dat de uitkomsten van het onderzoek nog een keer aantonen dat de strikte naleving van de regels nog altijd niet voldoende zeker is.

“Het lijkt me nodig om de stok achter de deur te handhaven, namelijk eventuele afsluiting van het CIOT, indien en zolang de [opsporingsdienst] niet aan de normen voldoet.”

Zie de aanbiedingsbrief (PDF), pagina 4. We zien liever dat de minister, in plaats van de stok achter zijn deur, de naleving van de wet door korpsen handhaaft.

Het geeft te denken dat na zoveel aanmaningen en dreigementen van de minister twee van de zes gecontroleerde diensten nog altijd de regels overtreden. En dat bij die twee korpsen een vijfde van de bevragingen onrechtmatig is. Hoe zouden die andere dertig opsporings- en inlichtingendiensten het doen? En hoeveel is de stok achter Opstelten’s deur waard? Zijn dreigement om korpsen die de wet overtreden de toegang tot de databank met klantgegevens te ontzeggen bleek niet bepaald hard. Hoeveel moet er dan nog misgaan?

Begin augustus heeft Bits of Freedom het ministerie van Veiligheid en Justitie gevraagd om het rapport openbaar te maken (met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur). Twee weken voordat het rapport naar de Tweede Kamer werd gestuurd, werd ons verzoek volledig afgewezen omdat het zou gaan om een rapport ten behoeve van “intern beraad”.