Vorige week haalde het Openbaar Ministerie (OM) honderden websites uit de lucht omdat er op één van die websites één strafbaar plaatje stond. De politie en het OM hebben de provider twee keer gevraagd de website te blokkeren zonder de bij wet verplichte voorafgaande rechterlijke toetsing. Dat zet jouw communicatievrijheid onder druk.

Wat is er gebeurd?

Alles draait om één enkel plaatje van koningin Beatrix met een strop om haar nek. De politie vond dat opzettelijke belediging van de koningin en dat is strafbaar gesteld in artikel 111 Sr. Het OM gaf de provider vervolgens het bevel de website ontoegankelijk te maken (op grond van artikel 54a Sr). Om aan het bevel te voldoen, kon de provider niet anders dan alle verkeer naar de server blokkeren. Daarmee werd niet alleen het bewuste plaatje ontoegankelijk, maar ook 112 andere websites en 142 mailinglists. Een grote inperking van de vrijheid van meningsuiting dus. Mag de overheid dat zomaar vragen?

Vragen staat vrij, maar niet voor de politie

De overheid mag alleen onder strikte voorwaarden onze vrijheid inperken. Jij hebt de vrijheid om alles te doen, tenzij de wet je dat verbiedt. Voor de overheid geldt dat precies andersom: zij mag niets, tenzij de wet dat expliciet toestaat. Als de politie iets gedaan wil krijgen, dan moet dat op grond van een wettelijke bevoegdheid. Aan het gebruik van die bevoegdheden zijn voorwaarden verbonden om er voor te zorgen dat alle belangen, waaronder jouw communicatievrijheid, op de juiste manier afgewogen worden. Het OM mag bijvoorbeeld niet zomaar vragen om informatie van een website te verwijderen. Iemand kan zich dan verplicht voelen om aan dat verzoek te voldoen, terwijl dat eigenlijk niet hoeft.

Artikel 54a Sr stelt dat een provider niet kan worden vervolgd als hij voldoet aan een bevel van het OM om informatie, zoals een website, ontoegankelijk te maken. Als voorwaarde geldt dat het bevel gegeven moet worden door een officier van justitie. Hij mag dat ook alleen als een rechter-commissaris daarmee ingestemd heeft. Er mankeert overigens het een en ander aan dat artikel, maar daar kom ik overmorgen op terug.

Eerst een vraag, dan pas het bevel

In deze zaak heeft het OM geprobeerd de website ontoegankelijk te maken zonder de waarborgen in acht te nemen die dat artikel stelt. De eerste poging was een (nachtelijk!) telefoontje naar de provider met het verzoek om de website ontoegankelijk te maken. De provider weigerde dat, waarop het verzoek nog eens telefonisch gedaan werd door een officier van justitie. Omdat ook daarmee niet aan alle waarborgen was voldaan weigerde de provider opnieuw. Een dag later werd de vordering van de officier van justitie, mét machtiging van de rechter-commissaris, alsnog per fax naar de provider gestuurd.

Ook is de vordering niet bepaald zorgvuldig opgesteld. Zo is bijvoorbeeld in de machtiging van de rechter-commissaris een verkeerd IP-adres vermeld. Zonder twijfel een tikfout, maar toch. Ook valt op dat in de vordering van de officier van justitie het adres van de afbeelding zelf niet is vermeld. Er wordt weliswaar verwezen naar het proces-verbaal, maar dat krijgt de provider niet te zien. Dat betekent dat de provider zelf op de website moet zoeken, om te zien of de afbeelding daar inderdaad op staat.

Zonder toetsing rechter-commissaris staat jouw vrijheid onder druk

Het is niet de eerste keer dat het OM probeert informatie te verwijderen zonder daarbij de vereiste waarborgen in acht te nemen. We schreven daar al eens eerder over. Destijds was een bevel gegeven zonder toestemming van de rechter-commissaris. De rechtbank verklaarde daarom dat het gegeven bevel ongeldig was en stelde verder in haar vonnis:

“De doelstelling van dit wettelijke kader is (ook) te voorkomen dat internet providers overgaan tot het toepassen van preventieve censuur, dat het recht op vrije meningsuiting zou kunnen aantasten, althans beknotten.”

Zo zien wij dat ook. Vragen staat vrij, maar niet voor het OM. Als het OM een website ontoegankelijk wil maken, dan moet ze dat vorderen en zich daarbij aan de wet houden. Anders loopt jouw communicatievrijheid gevaar.

Morgen: voor het OM is jouw communicatievrijheid slechts collateral damage.