De politie gaat achteloos om met de inzet van de aftapbevoegdheid. Dat blijkt uit een onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum over het gebruik van de telefoon- en internettap in de opsporing. Nederland tapt véél meer dan andere landen, geeft daar weinig openheid over en rechterlijke controle op de inzet van dit middel is vrijwel afwezig. Digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom roept op tot een grondige herziening van de wet.

In Nederland hebben politie en justitie de bevoegdheid om communicatie via de telefoon en internet af te luisteren. De inzet van dit middel wordt gecontroleerd door de rechter-commissaris. In 2010 is op 22.006 telefoonnummers en op 1.704 internetlijnen een bevel tot aftappen gegeven. Niet alleen telefoonnummers van verdachten kunnen worden getapt, maar ook andere betrokkenen. Uit het rapport blijkt dat de politie vaak ook een tap zet bij familie en vrienden van een verdachte.

Uit het rapport komt een beeld naar voren dat Nederland achteloos omgaat met deze bevoegdheid die diep ingrijpt in de persoonlijke levenssfeer. De politie grijpt vaak naar dit middel zonder serieus onderzoek te doen naar alternatieve, minder ingrijpende maatregelen. Privacyoverwegingen spelen vrijwel geen rol bij de beoordeling of een tap moet worden toegepast: de persoonlijke voorkeur en de kennis en ervaring van de politieagent speelt een belangrijkere rol. Uit het onderzoek blijkt bovendien dat soms zoveel wordt opgenomen, dat er achterstanden ontstaan bij het uitwerken van de verzamelde informatie. De meerderheid van de respondenten noemen de wettelijke verplichting om mensen die zijn afgetapt te informeren, de zogenoemde “notificatieplicht”, een “onzinnige regel”, terwijl deze verplichting voortvloeit uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Een vergelijking met andere landen bevestigt dit beeld. Nederland tapt per inwoner véél meer af dan andere landen. Hoewel de cijfers niet precies te vergelijken zijn, wordt dit middel in Nederland een aantal keer meer per inwoner ingezet dan in Engeland, Duitsland en Zweden. In andere landen wordt ieder aftapverzoek bovendien grondig getoetst en geregeld afgewezen. In Nederland wijst de rechter-commissaris vrijwel geen verzoeken af. Ook op het gebied van transparantie scoort Nederland slecht. In Engeland rapporteert ieder jaar een door de minister aangestelde rechter aan het parlement over de inzet van deze bevoegdheden. Dit rapport beslaat tientallen pagina’s en gaat uitgebreid in op het succes en de fouten die gemaakt zijn. Zo een rapportageverplichting ontbreekt in Nederland en pas na slepende Wob-procedures door Bits of Freedom geeft de minister zeer beperkte statistieken vrij. Dit blijkt ook uit de procedure die Bits of Freedom voert over vorderingen van gegevens bij sociale media, waarover de regering geen openheid wil geven.

Simone Halink, onderzoeker bij Bits of Freedom: “Het is schokkend om te zien dat Nederland zo slordig omgaat met onze privé-gesprekken. Want niet alleen verdachten en betrokkenen, maar iedereen die met een getapt persoon heeft gebeld wordt afgeluisterd. Nederlandse cijfers laten zien dat vanaf 2007 voor minder dan één op de duizend in gebruik zijnde telefoonnummers in Nederland een tapbevel afgegeven, maar de cijfers geven geen inzicht in het aantal personen dat jaarlijks wordt onderworpen aan een tap, zoals in Engeland en Zweden wel gebeurt. Doordat de overheid de afgelopen jaren zoveel taps heeft gezet, is het goed voorstelbaar dat iedereen wel iemand kent die is afgeluisterd. Het probleem is: we weten het niet, omdat de politie de afgelopen jaren vrijwel niemand heeft laten weten dat ze zijn afgetapt – terwijl ze hiertoe wel verplicht is. Dat moet direct veranderen: de wet moet aangepast worden.”

** Update: toelichting geplaatst bij zin over aantallen taps in laatste alinea.