Iedereen is het er over eens: de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) werkt eigenlijk niet en moet worden veranderd. De minister van Binnenlandse Zaken deed een paar maanden geleden een voorstel voor aanpassingen. Maar: het voorstel wil alleen de “administratieve lasten voor bestuursorganen” beperken en de problemen van burgers negeren. Deze wijziging gaat het ons dus alleen maar nog moeilijker maken.

Bits of Freedom heeft de minister een brief gestuurd om duidelijk te maken dat dat echt niet kan. In de brief stellen we dat een goed functionerende democratie actieve burgers, journalisten en organisaties als Bits of Freedom nodig heeft. Zij kunnen alleen maar meedoen als ze vrij toegang hebben tot de informatie bij de overheid. Zonder die toegang kan van invloed geen sprake zijn. Daarom is er ook de Wet openbaarheid van bestuur.

Slechts beperkte sprake van openbaarheid van bestuur

Maar we merken ook dat, hoewel de wet de overheid stimuleert uit eigen beweging documenten openbaar te maken, de informatie die wij nodig hebben eigenlijk nooit openbaar wordt als we daar niet expliciet om vragen. En als de overheid al initiatief toont, dan is het vaak een selectie of een gekleurde samenvatting. Maar wij hebben juist de ruwe documenten nodig.

Ook wordt bijna geen enkel verzoek van ons binnen de gestelde termijn afgehandeld. Regelmatig vraagt de overheid om extra tijd omdat ze moeite heeft de relevante documenten bij elkaar te zoeken. Soms heeft een verzoek een doorlooptijd van meer dan één jaar. In sommige situaties wordt zelfs in zijn geheel geen beslissing genomen en kunnen we niets anders dan een rechtszaak starten.

De huidige wet laat ook bijzonder veel ruimte over voor het weigeren van informatie. Regelmatig worden grote delen van documenten “gezwart” of worden documenten in zijn geheel geweigerd. Soms zelfs ten onrechte. En het komt ook voor dat de reden voor het weigeren “geheim” is.

Huidige voorstel maakt het Bits of Freedom alleen maar moeilijker

Het voorstel van de wet, zoals minister Spies dat een paar maanden geleden presenteerde, lost de belangrijkste problemen niet op. Het voorstel geeft tegelijkertijd de overheid wel nóg meer manieren om informatie te weigeren. Als dit voorstel waarheid wordt, dan mag de overheid (naar eigen inzicht!) verzoeken negeren die zij “kennelijk onredelijk” acht. En als we vragen naar een grote hoeveelheid documenten, dan mag de overheid (naar eigen inzicht!) zichzelf beperken tot “een representatief deel” daarvan. En documenten die “naar hun aard primair bestemd zijn voor intern beraad” hoeven ook niet meer verstrekt te worden.

We zijn het eens met de minister dat het goed is om de lasten van de overheid zoveel mogelijk te beperken. Maar dat mag niet ten koste gaan van de transparantie van de overheid en – op de lange termijn – onze democratie.

Alleen meer openheid beperkt de lasten van de overheid

Bits of Freedom is er van overtuigd dat de Wet openbaarheid van bestuur zo aangepast kan worden dat de lasten van de overheid beperkt worden, onredelijk gebruik wordt aangepakt én informatie bij de overheid veel toegankelijker wordt. Een goed voorbeeld daarvan is het voorstel van het voormalig Tweede Kamerlid Peters.

Dat voorstel beperkt de lasten van de overheid door er voor te zorgen dat informatie direct toegankelijk is. Het voorstel verplicht de overheid om belangrijke documenten, zoals adviezen, jaarplannen, evaluaties en convenanten, uit eigen beweging direct openbaar te maken. De beschikbaarheid van deze informatie zal er toe leiden dat een deel van de Wob-verzoeken komt te vervallen. Ook dwingt het voorstel bestuursorganen tot een goede registratie van de documenten, waardoor langdurige zoektochten naar documenten naar aanleiding van verzoeken tot het verleden behoren. Wij gaan er vanuit dat dit door ambtenaren niet anders dan met gejuich zal worden begroet. Het voorstel heeft ook een mooie oplossing voor de verzoeken die bedoeld zijn om de overheid te jennen.

Dat is dan ook wat we de minister hebben geschreven:

Bits of Freedom adviseert u dan ook uw wetsvoorstel aan te passen en de insteek van het voorstel van Peters over te nemen. We zijn er van overtuigd dat op die wijze de lasten van de overheid zoveel als mogelijk worden beperkt zonder dat ook sprake is van een inperking van de openbaarheid en waarmee bovendien wordt tegemoet gekomen aan de door verzoekers ervaren problemen zoals wij die schetsten in deze brief.

Laten we hopen dat de minister ons advies ter harte neemt.