Vandaag gaat mijn wekker om 07.13, gisteren om 06.59. Elke ochtend word ik gewekt op een ander tijdstip, want ik heb een app op mijn telefoon die precies berekent wat het beste moment is voor mijn lichaam om wakker te worden. Ik stommel mijn bed uit en gooi mijn laptop open die automatisch mijn favoriete podcasts afspeelt. Gedownload terwijl ik lag te slapen. Wanneer ik het huis verlaat en wegfiets langs een onverlichte Amsterdamse gracht, waan ik me veilig door de aanwezigheid van CCTV-camera’s. Dit zal een herkenbaar ochtendritueel zijn voor velen. Het laat zien dat technologie een integraal onderdeel is geworden van het moderne dagelijkse leven.

Omdat de technologie veel voordelen biedt wat betreft efficiëntie en een gevoel van veiligheid, hebben wij – als maatschappij – een digitale blinde vlek ontwikkeld voor de ethische dilemma’s en sociale problemen van de omni-aanwezigheid van ICT. Deze blinde vlek is voornamelijk te zien in de discussie over surveillance en privacy op het internet.

Privacy is een centrale waarde in democratische maatschappijen, van het oude Athene tot in e-commerce Europe. Maar in het huidige klimaat van de Patriot Act en Prism wordt dit recht stukje bij ‘bitje’ verkleind. ‘Als ik niets te verbergen heb, waarom zou ik me dan druk maken over surveillance?’ wordt mij vaak gevraagd. ‘Maar als je niets te verbergen hebt, waarom moet je dan gesurveilleerd worden?’ antwoord ik met regelmaat.

Mensen onderschatten wat gesurveilleerd worden betekend. Surveillance is niet enkel het zwevende hoofd van ‘Big Brother’ op je Tv-scherm. Of de overheid die persoonlijke emails leest. Het zijn ook apps die slaappatronen of surfgedrag verkopen aan data-brokers, die deze data weer doorverkopen aan de hoogste bieder. Aan je zorgverzekering, die zich afvraagt of er niet extra premie in rekening gebracht moet worden omdat je ongezond weinig slaapt. Of aan je werkgever, die wil weten of je Facebook gebruikt tijdens kantooruren.

Sommigen mensen zeggen dat dit een onrealistisch ‘Big-Brother-in-je-bed’ scenario is. Maar feit blijft dat ons recht op privacy uitgekleed wordt en onze privélevens bloot liggen zowel door surveillance van overheden en bedrijven als door de eindeloze stroom data die wij, in onwetendheid of onbezonnenheid, al slapend het wereldwijde web op gooien. Het is tijd om onszelf wakker te schudden ten aanzien van de negatieve sociale gevolgen van de toegenomen surveillance (het liefst zonder digitale app). Want het reduceren van het belang, en het recht op privacy in combinatie met toegenomen surveillance van ons (online) gedrag, heeft verdragende consequenties voor sociale verhoudingen in de maatschappij.

In deze reeks blogs wil ik een aantal van deze effecten van toegenomen (online) surveillance op de maatschappij, en de manier waarop mensen zich gedragen, in de spotlight zetten. Deze onderwerpen zijn belangrijk omdat er onderschat wordt hoe surveillance onze vrijheden inperkt en substantiële gevolgen heeft voor de manier waarop wij samen leven.