‘Mr. President, we have a problem.’ Of wellicht: ‘Mr. President the Germans are coming.’ Welke woorden zouden de medewerkers van president Obama hebben gebruikt om hem te vertellen dat de NSA-surveillance van bevriende staatshoofden bekend was geworden? Welk vier-letterige woord zou Obama gebruikt hebben om zijn onvrede hierover te uiten?

De pers in Europa explodeert. Hoe durven de VS leiders van bevriende landen te bespioneren? Wat heeft de persoonlijke correspondentie van Angela Merkel te maken met het bestrijden van terrorisme? De reacties die deze onthullingen oproepen zijn begrijpelijk, maar ook lichtelijk hypocriet. Dat de NSA Europese burgers bespioneert, is al langere tijd bekend, maar de politieke ophef hierover was heel beperkt – zeker in Nederland. Nu echter blijkt dat ook bondskanselier Merkel en president Hollande (Rutte was interessant genoeg niet interessant genoeg) zijn bespioneerd, is het diplomatieke huis te klein. Ambassadeurs worden op matjes geroepen. Handelsovereenkomsten worden bevroren. En Obama krijgt er publiekelijk van langs. Maar waar maken we ons eigenlijk druk over?

Eeuwige belangen beschermen

De praktijk van het bespioneren van andere staten, bevriend of niet, is zo oud als Methusalem. Dat is in ieder geval wat vooraanstaande politieke correspondenten in The Washington Post en Amerikaanse veiligheidsexperts argumenteren. Als verdediging van deze spionagepraktijken wordt met regelmaat de gevleugelde uitspraak van Lord Palmerston, Britse politicus in de 19de eeuw, gebruikt:

‘We have no eternal allies and we have no perpetual enemies. Our interests are eternal and perpetual, and those interests it is our duty to follow.’

Vertaald naar de huidige situatie: staten hebben geen permanente bondgenoten, hun enige plicht is het beschermen van hun landsbelangen. En spionage wordt gezien als een natuurlijk onderdeel van het beschermen van deze belangen.

Exit James Bond

Er is echter een opvallende verandering in de manier waarop spionage tegenwoordig plaatsvindt. Vroeger betekende spionage het op pad sturen van James Bond, met abseilriem, ballpointpistool en parachuteparaplu om gericht een vijandige regering te infiltreren of een individu onschadelijk te maken. Spionage was surveillance gericht op specifieke partijen, zoals staatshoofden of Goldfingers. Het probleem is dat in dit digitale tijdperk Bond overboord is gegooid en is vervangen door massasurveillancetechnologie. Of met andere woorden: staten kiezen er steeds vaker voor om by default alle burgers als verdacht aan te vinken en te bespioneren.

Enter Evil Olive

Het gaat hier niet meer om gerichte surveillance met beperkte middelen en mankracht. Het gaat om het en masse inzetten van alle mogelijke technologische middelen om zoveel mogelijk informatie over iedereen binnen te slepen. Door de focus op afgeluisterde staatshoofden wordt de werkelijke issue gemist. De massale inbreuk op de privacy van individuele burgers staat nauwelijks ter discussie, terwijl in het debat over internationale verhoudingen en surveillance juist dít een centrale rol zou moeten spelen.