“Big Brother is watching you” koppen de kranten na de onthullingen over de afluisterpraktijken van de NSA in Nederland. De vergelijking tussen de constante surveillance van Orwell’s “Big Brother” en de NSA is snel gemaakt. Maar ook wat kort door de bocht. Het probleem, de schending van het recht op privacy, komt in onze e-commerce samenleving niet enkel van een omnipresente afluisteroverheid.

Er is een andere belangrijke ontwikkeling die een rol speelt bij de maatschappelijke aftakeling van privacy: de waarde van data voor de private sector. Data is digitaal goud. Bedrijven leggen op grote schaal databanken aan over het online gedrag van klanten, vaak met hun impliciete toestemming. Dit is eveneens een vorm van surveillance.

Het klinkt wellicht onnatuurlijk voor mensen die gewend zijn om een debat over privacy te voeren waarin de focus vooral ligt op Orwellianse surveillance door overheden. Maar het gemak waarmee wij ons laten bekijken door bedrijven is tevens gevaarlijk. Een zaklamp-app op je telefoon, Google maps, Grindr of een persoonlijke bonuskaart; onschuldige praktische applicaties die je in ruil voor gebruiksgemak toegang geeft tot persoonlijke data in je telefoon. En datasets in handen van de private sector leveren een hele andere set dataproblemen op.

Daar waar persoonlijke data verzameld door de overheid, in theorie, onderhevig is aan bepaalde ‘checks and balances’, hebben bedrijven veel meer vrijheid om data te gebruiken naar eigen inzien. Deze bewegingsvrijheid in de private sector omtrent het gebruik van data is niet onopgemerkt gebleven bij de overheid. Zij maakt slim gebruik van de databases aangelegd door het bedrijfsleven. In sommige gevallen worden bedrijven door middel van een dagvaarding met strafbedreiging gedwongen de overheid toegang te geven tot hun databases. Of ze kunnen er direct bij via ‘backdoors’.

Surveillance door overheden en door private bedrijven zijn in onze digitale maatschappij nauw met elkaar verweven. Met andere woorden, de inperking van privacy van individuele burgers staat of valt niet (enkel) met spionage en surveillance door overheden. Het debat over de NSA en surveillance benaderen vanuit een “Big Brother”-perspectief betekent dat je een groot deel van het probleem mist. Dit is problematisch want het leidt tot het zoeken naar oplossingen die zich primair richten op het beperken van surveillance door de overheid. Een oplossing voor de massale schendingen van de privacy van burgers moet rekening houden met zowel private- als overheidssurveillance.