In de zomer van 2013 wilde ik lid worden van Snappcar,een netwerk waar autobezitters hun auto verhuren aan autolozen. Snappcar past in het rijtje van bedrijven die de share-economy hebben omarmd en vormgeven. Via AirBnB huur je een appartement, via Peerby leen je een verrekijker, via thuisafgehaald koop je cupcakes voor onderweg en met Snappcar huur je het vervoer. Als je mee mag doen tenminste.

Het bedrijf besloot die zomerdag in luttele seconden dat het geen zaken met me wilde doen. De auto die ons naar Midden-Frankrijk had moeten brengen ging niet door, de vakantiestress steeg en een nieuwe datazoektocht was geboren.

In een pathetische poging mijn vakantie te redden had ik diezelfde dag nog telefonisch contact met iemand van Snappcar. Een aardige dame vertelde dat een derde partij mijn gegevens had gecontroleerd en gescoord. ‘En een vrij hoge score ook,’ voegde ze eraan toe, ‘maximaal om eerlijk te zijn.’

Als ik wilde weten hoe dit kwam, moest ik mij richten tot een derde partij: Focum. De volgende dag stuurde ik een brief met verzoek tot inzage in mijn dossier en vertrok op vakantie, met een auto van een ouderwets verhuurbedrijf.

Toen ik terugkwam lag er post van Focum op de deurmat. De envelop bevatte mijn kredietwaardigheid zoals beoordeeld door Focum. Dat kwam deels overeen met wat de dame van Snappcar mij al had verteld, met één interessant verschil. Als persoon bleek ik volledig kredietwaardig, maar er was sprake van een risico op wanbetaling op mijn adres. Het leek erop dat een oude bewoner zich misdragen had. Lezers van dit blog wezen erop dat deze informatie dan wel uit de Gemeentelijke Basis Administratie afkomstig moest zijn.

De hoogst mogelijke score

Het is nu bijna acht maanden later. Ik ben in Utrecht. Aan de rand van het centrum staat een statig pand in een klein parkje. Op de begane grond huist een advocatenkantoor. Op de bovenste verdieping heb ik een afspraak met Pascal Ontijd, de baas van Snappcar. Op een doek staat: ‘8 miljoen auto’s die 23 uur per dag stilstaan #onzin.’ Het klinkt geweldig en ik vraag Pascal waarom ik niet mee mag doen.

Hij pakt zijn laptop erbij en opent mijn dossier. In twee vakjes naast elkaar staan twee getallen: een nul en een elf. ‘Die nul zegt dat jij altijd je schulden op tijd hebt afbetaald. Oftewel, dat jij een prima persoon bent om zaken mee te doen. Die elf zegt me dat op jouw adres mensen hebben gewoond, of wonen, die de schuldsanering voorbij waren. Een score van elf ligt tegen het criminele aan. Het is de hoogst mogelijke score. Daarom ben je afgewezen.’

Maar waar komt die elf vandaan? Pascal legt uit dat zij die informatie krijgen van IDchecker. Dat is het bedrijf dat mijn rijbewijs controleerde vlak nadat ik het uploadde op de site van Snappcar. ‘Zij doen de eerste check en dat groene vakje dat je hier op je profielpagina ziet, dat is groen omdat je rijbewijs geldig verklaard is.’ Het is aan Pascal zelf om te bepalen wat hij met deze informatie doet. Hij hoeft me niet af te wijzen. Maar het verleden heeft aangetoond dat mensen met zulke hoge scores voor problemen zorgen.

Ja- en nee-vragen

Ik volg mijn data naar een bedrijventerrein in Haarlem. In de bedrijfskantine van IDchecker zitten Joe Bloemendaal van de afdeling verkoop en mede-eigenaar Pierre de Boer voor me. Ze beheren een van de grootste systemen voor het scannen van identiteitskaarten, paspoorten en rijbewijzen van Nederland.

Is er een kopie van mijn rijbewijs in dit gebouw? ‘Nee, en die is er ook nooit geweest.’ Joe is aan het woord. Hij werkt al jaren bij meerdere bedrijven die diensten leveren rond het vaststellen van iemands identiteit en Focum is zijn oude werkgever. Hij legt uit dat mijn rijbewijs een fractie van een seconde aanwezig was op een van hun servers.

Op die server zijn twee dingen gebeurd. Eén: er werd vastgesteld dat het een geldig document betrof. Twee: de tekst is gelezen, opgeslagen als exceldocument en naar Focum verstuurd. Focum vergeleek de inhoud met hun databases en stuurde de resultaten terug. De combinatie van de resultaten en van IDchecker werd naar Snappcar gestuurd en de foto van mijn rijbewijs werd gewist. Er ligt geen data meer van mij bij IDchecker. Mijn reis naar Haarlem lijkt dan ook onzinnig, maar Joe en Pierre zijn blij dat ik er ben. Ze willen graag nog een paar misverstanden de wereld uit helpen.

‘Dat stuk dat je geschreven hebt over het GBA klopt niet helemaal. Er is geen enkele mogelijkheid waarop wij of Focum gebruik kunnen maken van de Gemeentelijke Basis Administratie,’ legt Joe uit. ‘De enige registers van de overheid waar we toegang toe hebben, zijn die van de Rijksdienst Wegverkeer (RDW), om te controleren of een rijbewijs nog geldig en niet gestolen is, en de registers van het ministerie van Binnenlandse Zaken, om datzelfde te doen voor paspoorten. Daar kunnen wij een vraag stellen en slechts een ‘ja’ of ‘nee’ terugkrijgen. In jouw geval hebben we gevraagd of het rijbewijs geldig (ja), gestolen (nee) of als vermist opgegeven is (nee). We kunnen niet door die bestanden bladeren.’

It’s databases all the way down

Bedrijven als Focum en concurrenten als EDR of Experian, hebben een breed scala aan bronnen om uit te putten: Kadaster, incassoregistraties, faillisementsverklaringen, telefoonboeken, je internetsporen, opgekochte adresbestanden en ga zo maar door. ‘Als je van de verhuisservice van KPN gebruikmaakt, voedt je een database met informatie die KPN kan verkopen aan dit soort bedrijven,’ legt Pierre uit. In deze keten van gegevensopslag en gegevensbewerking is niet direct te achterhalen waar het fout gaat. De gebruikte databases zijn vrijwel gelijk voor alle databoeren, maar hoe de data bewerkt wordt om tot voorspellende conclusies te komen, dat is het geheim van de smid.

‘In Nederland is te weinig bewustzijn over de effecten van dit soort bedrijven op ons leven,’ meent Pierre. In andere landen is het normaal om eens per jaar bij dit soort databoeren je dossier op te vragen. De Duitse tak van Experian verwerkt jaarlijks meer dan 1 miljoen van dit soort aanvragen op een speciaal daarvoor opgerichte afdeling.

Volgens Joe was het voor mij in ieder geval handig geweest om het dossier van mijn adres op te vragen voor ik m’n huis kocht, dan had ik geweten waar ik aan begon. Ik spartel tegen dat dat niet in mijn dossier staat van Focum en laat hem het A4’tje zien. Hij fronst. ‘Dat is wel wat mager. Focum heeft meer informatie dan dit. Wellicht moet je er nog eens om vragen.’

Zo simpel werkt het

Zo komen de geheimen van de databoeren slechts langzaam aan de oppervlakte. Het beste dat ik kan doen is naar Utrecht afreizen en met Pascal praten. ‘We zitten met een dilemma,’ legt hij uit, ‘dankzij internet kunnen mensen hun meest waardevolle bezittingen met elkaar delen. Maar tegelijkertijd kan je op internet zo makkelijk je identiteit verbergen dat we nooit zeker kunnen weten met wie we te maken hebben. Om het wel te laten werken, moeten we ergens vertrouwen kweken.’

Bij Pascal heb ik in ieder geval voldoende vertrouwen gewekt. Met een simpele klik maakt hij een rood vakje groen. Zo simpel? Ja, zo simpel. Uiteindelijk bestaat de hele industrie van IDcheckers, datascrapers en gegevensverwerkers om op artificiële wijze na te bootsen waar mensen intuïtie voor hebben: in korte tijd besluiten of je iemand kunt vertrouwen of niet.

– Lees hier vorige afleveringen –
—

Douwe is vrijwilliger voor Bits of Freedom. Sinds begin 2013 houdt hij op dit blog een datadagboek bij. Z’n eigen blog is hier: dosch.it