God’s wegen zijn ondoorgrondelijk. Net als die van het ministerie van Veiligheid en nog iets. Het voorstel voor een database van vluchtgegevens ging vorige week zonder protest van tafel. Opeens bleek de bestaande wetgeving al te volstaan. Maar waarom het ministerie die database eerst wel noodzakelijk achtte, zal voor altijd geheim blijven. Dat zegt iets over al die andere maatregelen waarmee minister Opstelten onze vrijheid inperkt.

De Wet openbaarheid van bestuur kent ontzettend veel uitzonderingen waardoor de overheid allerlei documenten toch niet openbaar hoeft te maken. Zo mogen “persoonlijke beleidsopvattingen opgenomen in documenten bedoeld voor intern beraad” worden geweigerd. Het nobele idee daarachter is dat ambtenaren vrijuit moeten kunnen praten. Maar heel vaak betekent dat ook dat je als burger het zicht op de gemaakte afwegingen wordt ontnomen. Je kunt niet meer nagaan of de overheid wel alle alternatieven heeft overwogen en hoe die zijn afgewogen. Dat laat zich goed illustreren aan de hand van de voorgenomen database van reisgegevens van Schiphol.

Om zicht te krijgen op “die kleine groep van potentiële terroristen en verdachte personen” wilde de NCTV bijhouden wie het land inkomt of uitgaat. Wel zo gemakkelijk voor de geheime en opsporings­diensten. De Europese Commissie had er alvast een potje geld voor klaargezet. De regering herhaalde recent dat voornemen, zonder enige vorm van onderbouwing. Opmerkelijk, want het is moeilijk in te zien hoe het bijhouden van elke vakantie- en zakenreis in verhouding staat tot het in kaart brengen van het reisgedrag van een kleine groep verdachte personen. Ook wordt uit de ronkende aankondigingen van maatregelen niet duidelijk of lichtere alternatieven zijn overwogen.

Wie uitgaat van het goede in Opstelten, kan alleen maar verbaasd zijn dat hij, na wat gemor in de Tweede Kamer, dat plan zonder serieus protest weggooide. Hij ging “gebruik [maken] van een bestaand wettelijk instrumentarium.” Als die bestaande wetgeving al volstaat, waarom stelt hij dan zo’n vrijheidsbeperkende database voor? Dan hebben zijn beleids­medewerkers vooraf slecht nagedacht over het punt van noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit. Of misschien hebben ze die overwegingen wel helemaal niet gemaakt. We zullen het nooit weten, want dat zijn nou “persoonlijke beleidsopvattingen in documenten bedoeld voor intern beraad.” En die blijven geheim.

Waarom dit relevant is voor Bits of Freedoms strijd? Die uitzonderingsgrond wordt bijna altijd aan­gehaald in een beslissing op ons verzoek aan de overheid om documenten openbaar te maken. Of het nu gaat om het krijgen van een beeld van de inzet van valse zendmasten, stille smsjes of het gebruik van overheidsmalware door de Nederlandse opsporingsdiensten: veel belangrijke details blijven geheim omdat het persoonlijke beleidsopvattingen zouden zijn.

Daarom vinden wij dat de overheid, zeker als het gaat over maatregelen die een grote impact hebben op de vrijheid van burgers, veel transparanter moet zijn over de gemaakte afwegingen. Is de voorgestelde maatregel wel écht noodzakelijk, kan het beoogde doel niet op een minder inbreukmakende manier worden bereikt en slopen we niet het hele internet om één verdachte te vinden? Gelukkig is minister Opstelten geen God – nee, écht niet. Mystiek past niet bij de regering.