We krijgen vaak de vraag of Bits of Freedom hoe dan ook tegen een bewaarplicht is of dat een bewaarplicht onder bepaalde voorwaarden voor ons wel acceptabel zou zijn. Het antwoord op die vraag is er een van nuances, principes, afwegingen – maar ook een van harde conclusies.

Bits of Freedom’s missie is de bescherming van de vrijheid van de internet­gebruiker. Om die vrijheid te kunnen garanderen is het ook belangrijk dat de politie beschikt over de opsporingsmiddelen die zij nodig heeft voor het doen van haar werk. Veel van de opsporings­middelen zullen, naar hun aard, potentieel inbreuk maken op onze vrijheid. Om die reden moeten we kritisch kijken naar de noodzakelijkheid van die bevoegdheden tot inzet van zo’n middel en op welke wijze we dat vormgeven.

Noodzakelijkheid, effectiviteit en waarborgen

De beoordeling van de noodzakelijkheid is een afweging. Dat gaat over de vraag of de bevoegdheid wel in verhouding staat tot het doel dat we ermee proberen te bereiken, de proportionaliteit. En het gaat over de vraag of er niet een andere manier is om hetzelfde doel te bereiken, maar die minder inbreuk maakt op onze vrijheid, de subsidiariteit. We zouden het immers als maatschappij niet goed vinden als de overheid in iedere woonkamer een camera ophangt of iedere auto van een peilbaken voorziet. En ook niet onbelangrijk: een maatregel moet effectief zijn.

Als we zo’n bevoegdheid wenselijk achten, dan is het belangrijk om aandacht te besteden aan de waarborgen. Zo moet het helder zijn onder welke voorwaarden de bevoegdheid mag worden ingezet. En hoe jij, als de bevoegdheid tegen jou wordt ingezet, dat te weten komt. En hoe je die inzet, desnoods achteraf, kan aanvechten. Maar ook waarborgen die ervoor zorgen dat de inzet controleerbaar is. En misschien ook nog wel een waarborg die er voor zorgt dat de bevoegdheid na verloop van tijd automatisch komt te vervallen, tenzij die expliciet wordt verlengt.

Voor al die dingen geldt dat de beoordeling kritischer moet zijn naarmate de voorgestelde bevoegdheid een grotere inbreuk op onze vrijheid mogelijk maakt. Met als resultaat: een stevigere onderbouwing van de noodzakelijkheid en zwaardere waarborgen voor de bevoegdheid. Een bevoegdheid om op te vragen wie de gebruiker van een IP-adres is, is natuurlijk van een compleet andere orde dan de bevoegdheid om iemands internet­verbinding langdurig af te luisteren.

Grote inbreuk betekent zware toets en sterke waarborgen

Als de noodzakelijkheid en effectiviteit zijn aangetoond en als de bevoegdheid voorzien is van zinvolle waarborgen, dan is zo’n bevoegdheid voor Bits of Freedom acceptabel. Wij vinden het dan op zich ook niet zo gek dat de politie bijvoorbeeld de bevoegdheid heeft gekregen om, in specifieke situaties en onder bepaalde voorwaarden, gegevens te vorderen of een internetverbinding af te tappen.

De lat ligt hoog voor de bewaarplicht

Bij zoiets als de Wet bewaarplicht zal die afweging ook gemaakt moeten worden. De impact van die maatregel is enorm. Op last van de overheid wordt het doen en laten van iedereen in Nederland, verdacht of niet, geregistreerd en langdurig bewaard. Een enorme inbreuk op je privacy, je vrijheid van meningsuiting en je bewegingsvrijheid. Die enorme inbreuk maakt dat de lat voor verantwoording bijzonder hoog ligt. De regering moet met op feiten gebaseerde en overtuigende argumenten komen waarmee zij die noodzakelijkheid onderbouwt.

Tot op heden heeft de regering, ondanks een jarenlange ervaring met de wet, de noodzakelijkheid nooit kunnen onderbouwen. Zolang die onderbouwing niet is gegeven, is praten over waarborgen voorbarig. En zolang die onderbouwing niet is gegeven, is Bits of Freedom fel tegenstander van de bewaarplicht.