Na eerdere berichten dat Nederlandse kabels in 2005 zouden zijn afgetapt door de Duitse geheime dienst, blijkt nu uit gelekte documenten die Bits of Freedom heeft ingezien dat het om maar liefst 71 kabels zou gaan. Het is overduidelijk: De regering moet helder krijgen of de kabels van KPN inderdaad zijn afgetapt en de grondrechten van Nederlandse burgers zijn geschaad, er moet meer transparantie komen over de samenwerking van Nederlandse met buitenlandse geheime diensten en er moet transparantie komen in hoeverre bedrijven mee moeten werken met onze geheime diensten.

Deutsche Telekom onderschept kabels voor Duitse geheime dienst
De gelekte documenten geven een aardig inkijkje in hoe de samenwerking tussen de Duitse geheime dienst (BND), het Duitse bedrijf Deutsche Telekom en de NSA verliep. In 2004 heeft de BND met Deutsche Telekom afspraken gemaakt over het aftappen van ‘buitenlandse’ communicatiekabels. Buitenlands, want de oorsprong en bestemming van het verkeer dat over de kabel gaat ligt niet in Duitsland. Deze operatie lijkt onderdeel te zijn van de Duitse operatie ‘Eikonal’, waarbij de BND communicatiekabels onderschepte en doorzocht op basis van selectoren, een soort zoektermen waarmee die bulk aan informatie kon worden doorzocht. Deze waren opgebouwd uit zowel BND- als NSA-selectoren.

Inmiddels is er in Duitsland veel ophef over deze operatie, vooral omdat blijkt dat er veel meer informatie beschikbaar was voor de NSA dan de BND beoogde.

Kabels KPN op BND’s ‘priority list’
Uit het gelekte document (deel 1, deel 2) uit 2005 blijkt dat de BND een lijst had opgesteld met kabels waarin zij interesse hadden. De totale lijst is in handen van de Oostenrijkse parlementariër Peter Pilz, maar het deel wat betrekking heeft op Nederland is nu openbaar. Op de lijst staan 71 kabels met Nederlandse oorsprong of bestemming, op één na allemaal van KPN.

Deutsche Telekom schaadt vertrouwen KPN
Als de kabels van KPN zijn afgetapt, dan is dat op grond van de tot nu toe bekende documenten in samenwerking met Deutsche Telekom gegaan. Dat betekent dat de ene telecomaanbieder het mogelijk maakte dat de andere werd afgetapt. Dat lijkt misschien niet zo opmerkelijk, maar het internet – en zeker op het niveau waar het hier om gaat, namelijk de infrastructuur van het internet – draait op vertrouwen. Dat vertrouwen heeft nu wederom een grote klap gekregen.

In het algemeen is dit problematisch: hoe kun je vertrouwen dat je gegevens niet worden onderschept? Het kan zo zijn dat we het in Nederland goed geregeld hebben, maar zodra je gegevens de grens oversteken zijn ze vogelvrij. En dat is in zekere zin andersom ook zo. Ook in Nederland gelden immers andere maatstaven als het gaat om inbreuk maken op de grondrechten van ‘buitenlanders’. En in een Europa waarbij steeds meer wordt samengewerkt en er Europese grondrechtenbescherming is, is dat vreemd.

Vijf prangende vragen:
1. Of de priority list van de BND ook betekent dat de kabels van KPN daadwerkelijk zijn afgetapt, is niet duidelijk. Als dat wel zo is, dan zou het betekenen dat dat de belangen van Nederlandse bedrijven zijn geschaad. Of met andere woorden: Is dit een wish list of een hit list?
2. Als er sprake is van het aftappen van deze kabels, vindt dit dan nog steeds plaats?
3. Daarnaast is er onduidelijkheid over de schaal van het probleem. We weten niet wat de aanleiding was om deze kabels op de wish list te zetten. Was dat vanwege staatsveiligheid? Of was dat om economische belangen? Of omdat er zoveel mogelijk informatie verkregen zou moeten worden en deze kabels nog ontbraken?
4. Mocht er zijn afgetapt, heeft dan ook Nederland gebruik gemaakt van deze informatie en is op die manier een U-bochtconstructie gebruikt om informatie te verkrijgen waar de Nederlandse geheime diensten eigenlijk niet bij mogen?
5. Staan er andere kabels op de lijst van andere geheime diensten en worden die eventueel (ook) onderschept?

Vijf volgende stappen:
1. De Nederlandse regering moet duidelijkheid verschaffen over bovenstaande vragen. In het bijzonder zou het goed zijn als helder zou worden om wat voor een soort kabels het gaat en wie daar, naast KPN, nog meer slachtoffer van zou kunnen zijn. Hopelijk kan KPN snel met informatie hierover komen.
2. KPN kan hierbij geraakt zijn in haar belang, maar zij kan moeilijk onderzoeken of zij – en haar klanten – zijn afgetapt. Hier moet minister Plasterk achteraan gaan. Hij moet zijn Duitse collega aanspreken en achterhalen wat er nu precies gebeurd is. Als deze kabels inderdaad allemaal zijn afgetapt, dan moet dat consequenties krijgen.
3. Deutsche Telekom heeft nauw samengewerkt met de BND. De afspraken tussen Deutsche Telekom en de BND zijn door een lek naar buiten gekomen. Die samenwerking tussen private partijen en publieke diensten zou niet op basis van geheime afspraken moeten verlopen. Er moet in Nederland transparantie komen over tot in hoeverre bedrijven mee moeten werken met geheime diensten. Die regels moeten openbaar zijn.
4. Dit is wéér een voorbeeld waarbij buitenlandse diensten (mogelijk) Nederlandse belangen of de grondrechten van Nederlandse burgers schaden. Je kunt je afvragen hoe vriendelijk buitenlandse bevriende geheime diensten eigenlijk jegens Nederland zijn. Het is daarom noodzakelijk om strikte regels op te nemen over de uitwisseling van gegevens tussen diensten en over de wijze waarop deze diensten met elkaar omgaan. Die regels moeten zoveel mogelijk openbaar worden gemaakt.
5. Plasterk wil ook in Nederland de geheime diensten de mogelijkheid gegeven om massaal communicatie af te tappen. In combinatie met het uitwisselen tussen geheime diensten ligt een ‘Nederlands’ Eikonal op de loer. Dat is iets dat voorkomen moet worden. Het is daarom belangrijk om de diensten niet massaal communicatie te laten aftappen en die informatie met andere diensten te delen of andere diensten de mogelijkheid te geven die informatie zelfstandig te doorzoeken.

Wat kun jij doen?
Wees geen bijvangst. Ook als de geheime diensten selectoren toepassen die niet op jou van toepassing zijn kun je toch in het net belanden. Niet zo prettig, want je hebt daar niets te zoeken. Vervelend als je informatie dan toch – onnodig – bekeken wordt. Wij hebben in onze Internetvrijheid Toolbox tips voor je om te voorkomen dat je bijvangst wordt.