De beeldtaal rondom het abstracte begrip privacy komt vaak niet veel verder dan een slotje of een sleutel. Toch zijn er op dit moment twee fototentoonstellingen die de privacy- en dataproblematiek letterlijk in beeld proberen te brengen. ‘Data Rush’ in Groningen en ‘(No) Privacy’ in Utrecht. Wij hebben ze bekeken en waren onder de indruk.

Een aantal kunstenaars kiest ervoor om de schoonheid van de hardware waarmee onze informatiesamenleving aan de gang gehouden wordt in beeld te brengen. In Groningen toont Henrik Spohler bijvoorbeeld superstrakke foto’s van internetkabels en datacentra, terwijl in Utrecht Yann Mingard verschillende vormen van informatieopslag prachtig in beeld brengt.

Er is ook veel artistiek onderzoek te zien naar onze relatie met sociale media en onze mobiele telefoons. In Groningen heeft Laís Pontes bijvoorbeeld zes zeer verschillende (en gephotoshopte) versies van zichzelf op Facebook gezet en gevraagd aan mensen om te beschrijven wat voor persoon ze is. Ze laat daarmee zien dat je je virtuele identiteit vrij makkelijk zelf vorm kunt geven. Catherine Balet toont in Groningen Vermeerse taferelen met het schijnlicht van de mobieltjes waar obsessief door haar geportretteerden naar gekeken wordt.

Uiteraard is er ook veel surveillancekritiek te zien. In Utrecht doet Maarten Tromp dat op subtiele wijze door surveillance huisjes van de politie als een soort reeën in het ochtendgloren te fotograferen. Tomas van Houtryve gebruikt een drone om in de VS groepen mensen te fotograferen die gedrag vertonen dat in een ander werelddeel als verdacht aangemerkt zou kunnen worden (denk aan mensen die op een matje geknield en voorovergebogen yoga aan het doen zijn).

In allebei de tentoonstellingen kun je zien dat het moeilijk is om kritische kunst te maken over surveillance zonder daarbij zelf in de rol van surveillant te stappen. In Groningen, waar Joyce Overheul op basis van drie maanden tweets van ‘Rogier’ een boek over hem heeft geschreven. Terwijl in Utrecht Milan Rijnders een rijk geïllustreerde familiestamboom tentoonstelt die hij met hulp van Facebook op basis van een e-mailadres van een toerist in elkaar heeft gezet. Van het werk van Jan Koster werden we echt oncomfortabel. Als een voyeur fotografeerde hij zijn overbuurvrouwen in de Jordaan (te zien in Utrecht).

Een interactief werk in Utrecht wist ons het meest te raken. Rafael Lozano staat met ‘Level of Confidence’ stil bij het kidnappen van 43 studenten in Mexico. Als je voor het kunstwerk gaat staan wordt je gezicht herkend en geanalyseerd. Je krijgt dan te zien op welke ontvoerde student je het meeste lijkt en hoe zeker het algoritme dat weet. Dat is op zich al heftig genoeg, maar de manier waarop je gezicht herkend wordt maakt het nog erger: zodra je gezicht in het beeld van de camera komt wordt je er door de computer uitgepakt, je ziet lijntjes op je gezicht verschijnen, en vervolgens zoomt de camera in één keer in op je gezicht. Het is alsof je door een machine bij je gezicht gegrepen en naar voren getrokken wordt. Geen prettig gevoel.

Er is zoveel meer te zien. Mocht je niet geweest zijn, ga de tentoonstellingen dan nog even bekijken.

Data Rush is te zien tot 11 oktober in de fabelhaftige Suikerunie in Groningen. (No) Privacy is er tot 25 oktober bij FOTODOK in Utrecht. Als Groningen te ver voor je is, dan is veel van het op Data Rush tentoongestelde werk ook prima via je internetbrowser te bekijken.