Hou er maar rekening mee: de politie ziet elke tweet die je verstuurt. In ieder geval op dagen dat er ergens in Nederland een groot evenement gehouden wordt. Dat weten we ook alleen maar omdat wij de politie weer volgen. Maar is dat eigenlijk wel acceptabel?

De politie is één van je volgers op Twitter

Je mag er vanuit gaan dat elke tweet die in Nederland wordt verzonden, langs de burelen van de politie gaat. Misschien niet in een stoffige dossiermap, maar wel digitaal. De tweets worden in een systeem gestopt dat met een algoritme de tweets met een dreigende toon eruit filtert. Een politieagent van vlees en bloed leest die selectie en beslist of hij in de auto moet springen en de zwaailichten moeten aanzetten.

De politie volgt al sinds 2011 alle Nederlandse Twitteraars. Dat weten we uit een rapport (pdf) die we boven tafel kregen na een Wob-verzoek. En handig voor ons, de politie streepte netjes aan wat gecensureerd had moeten worden, maar vergat daarna daadwerkelijk te censureren. Het systeem is in 2013 ingezet tijdens Koninginnenach en -dag en de herdenking op de Dam. Meer recent werd het systeem tijdens de Sail gebruikt.

Of het iets oplevert is niet helder. Van de 6,5 miljoen tweets die de politie op Koninginnedag 2013 beoordeelde, merkte de computer er 270 berichtjes aan als een potentieel dreigement. Na handmatige controle bleken daarvan meer dan 240 humoristisch, sarcastisch of cynisch bedoeld te zijn. Slechts één melding was ernstig genoeg om met prioriteit onderzocht te worden. Maar of die tweet verzonden was door iemand die ook echt kwaad in zin had, wordt niet duidelijk uit het rapport. Net zoals dat het rapport ook niets zegt over gemiste dreigementen.

Transparantie bestaat niet als je de helft verzwijgt

Als de politie op zo’n enorme schaal Twitter in realtime monitort, dan horen burgers dat te weten. De meeste mensen realiseren zich niet dat met enige regelmaat domweg elke tweet door de politie gelezen wordt. Het is bizar dat we transparantie daarover met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur moeten afdwingen. En dat daarbij geprobeerd wordt van alles en nog wat te censureren.

Nee, van openheid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie hebben we niet veel te verwachten. Dat ministerie publiceert elk jaar vrijwel nietszeggende cijfers over het aantal keer dat de politie bij aanbieders van internet- en internetdiensten aanklopt voor gegevens over gebruikers. Maar die cijfers zijn betekenisloos als de minister er niet bij vertelt dat de politie tegelijkertijd elke tweet monitort.

En omdat die openheid ontbreekt weten we ook niet waar het systeem precies op filtert. Het systeem dat de politie tot nu toe gebruikte heet de “dreigtweetmonitor”. Maar hoe zo’n dreigement in algoritmen is vervat is niet helder. Tegelijkertijd kan de politie die technologie veel breder inzetten dan de naam suggereert. Zou ze ook zoeken op potentiële fraude of de belediging van de koning of de politie?

We hebben bovendien geen idee van de effectiviteit. In een gesprek op straat kun je in een moment van woede stellen dat je iemand aan de hoogste boom gaat ophangen, terwijl in een losse tweet de context, en daarmee ook de nuance, volledig verloren gaat. Hoe vaak een echt dreigement gemist wordt is niet bekend, net zoals dat niet duidelijk is waar de grenzen voor het gebruik door de politie liggen.

Vinden we het acceptabel als de politie altijd meeleest?

Deze vraag is in ieder geval nog altijd onbeantwoord: vinden we het acceptabel als de politie elke tweet van iedereen realtime meeleest? Niemand zal er problemen mee hebben dat een politieagent af en toe wat op Twitter rondkijkt, maar dat is wat anders dan wat de politie met de ‘dreigtweetmonitor’ doet.

We hopen daarom dat de minister van Veiligheid en Justitie snel helder gaat maken of en binnen welke grenzen hij het acceptabel acht dat de politie op grote schaal (delen van) het internet in de gaten houdt. En wanneer hij vindt dat er sprake is van incidenteel meekijken en wanneer van stelselmatige observatie. We willen ook graag weten waar het systeem precies op filtert en of er al uitbreidingen in de pijplijn zitten. En zou de minister al opdracht gegeven hebben tot een evaluatie van het systeem?

Maar misschien wel het allerbelangrijkste: is zo’n systeem eigenlijk wel écht nodig? Moet de politie daadwerkelijk elke tweet monitoren om haar werk goed te kunnen doen? Of werkt het misschien juist verlammend voor de politie? Zonder antwoorden op dit soort vragen is zo’n monitor toch echt voorbarig.

Overigens zijn we zo vriendelijk geweest om in het rapport, dat de politie volledig ongecensureerd openbaar maakte, wél weer de namen van de betrokken ambtenaren weg te strepen. Dat hebben we grondiger gedaan dan de politie zelf zou hebben gedaan (zo hebben wij ook de initialen verwijderd).