De afgelopen dagen waren een klucht op hoog internationaal niveau: zou er een vervanging komen voor het getorpedeerde safe harbor of zouden de toezichthouders gaan handhaven? En wat een verrassing: op de dag dat er besloten wordt over handhaving is er een politiek akkoord: het ‘EU-US Privacy Shield‘. Volgens ons vooral een schild voor de politiek, niet voor de burger.

Politiek akkoord
Het is nog niet meer dan een politiek akkoord, want de tekst is er nog niet. Er is alleen de mededeling dat er een akkoord is bereikt en er zijn beloftes gedaan. Beloftes van de Verenigde Staten aan de Europese Commissie en beloftes van de Europese Commissie aan de inwoners, bedrijven en toezichthouders van de Europese Unie.

Geen/wel massasurveillance
Die beloftes houden in dat de Verenigde Staten de rechten van Europese burgers van wie gegevens naar de Verenigde Staten worden vervoerd beter zal beschermen. Dat betekent, volgens de Verenigde Staten, dat er geen massasurveillance zal plaatsvinden, dat er mechanismen komen waardoor burgers effectiever tegen privacy inbreuken door overheid of bedrijf kunnen opkomen en dat er toezicht moet zijn op de naleving van de afgesproken regels.

Hier staan de begrippen vertrouwen en controle centraal. De Europese Commissie zegt dat we op het woord van de Amerikanen moeten vertrouwen. Anderzijds wil de Europese Commissie wel kunnen controleren of de beloftes ook worden nageleefd. Zo komt er een jaarlijkse review van de Amerikaanse beloftes. Dat klinkt goed, maar dat de praktijk kan heel anders uitpakken.

De Verenigde Staten zal in een brief beloven dat er geen massasurveillance plaatsvindt. Maar het begrip massasurveillance kun je op meerdere manieren uitleggen. Bovendien is er nu al aangegeven dat daar uitzonderingen op zullen zijn: als gerichte surveillance niet genoeg informatie heeft opgeleverd, niet werkt of als er een gevaarlijke nieuwe trend is. Dat klinkt even breed als vaag. Dat zou dus zomaar een mooi achterdeurtje kunnen zijn. Bovendien zijn die beloften niet publiek en blijft het een raadsel hoe gecontroleerd gaat worden of de woorden van de Verenigde Staten ook daadwerkelijk iets betekenen.

Matig schild
De Europese Commissie denkt hiermee de dag te redden, maar redt eigenlijk vooral zichzelf en de Verenigde Staten. De gezamenlijke Europese toezichthouders (WP29) zeggen vooralsnog niet te gaan handhaven, omdat er een akkoord in aantocht lijkt te zijn. Zij lijken in hun verklaring relatief opgelucht en dat is begrijpelijk, omdat ze nu niet de boeman hoeven te zijn. En passant hebben ze overigens bevestigd dat er inderdaad geen gegevens meer op grond van Safe Harbor overgedragen mogen worden.

Wat de verklaringen van gisteren en vandaag waard zijn weten we op zijn vroegst pas over een paar maanden, dan geven de toezichthouders een verklaring over het EU-US privacy shield. Maar de Europese burger lijkt er voorlopig niets mee gewonnen te hebben. Het is een dag waarop politiek pragmatisme het voorlopig gewonnen heeft van een daadwerkelijke betere bescherming van de grondrechten van burgers. En dat is niet bepaald iets om trots op te zijn.