Het is bijna vast prik geworden, je moet eerst toestemming geven om getrackt te worden voordat je toegang krijgt tot een website of voordat je nieuwe slimme apparaat het volledig doet. Het is tijd dat er grenzen worden gesteld aan deze tracking ratrace. De tijd is rijp dat Brussel ingrijpt.

Geen toegang zonder tracking

We kijken er niet meer van op dat onze persoonlijke en zakelijke communicatie, het vergaren van nieuws of het contact met de overheid via internet verloopt. Toegang tot online informatie en diensten is cruciaal om tegenwoordig mee te kunnen draaien. Toch worden we dagelijks gedwongen om ons te laten volgen —van website naar website, van app naar app en op verschillende apparaten— voordat we überhaupt toegang tot deze informatie of digitale diensten krijgen.

Cookie walls

De beruchte cookie walls zijn hier het schoolvoorbeeld van als je websites bezoekt. Als je achter die muur wilt zien te komen, dan moet je eerst akkoord gaan dat je online gedrag gedetailleerd gevolgd kan worden. Voor de duidelijkheid, we hebben het hier niet over de cookies die nodig zijn om bijvoorbeeld je instellingen te bewaren of op een correcte wijze het gebruik van de website te registreren. We hebben het hier over al die trackers die meestal afkomstig zijn van hele andere partijen dan de website zelf en die je blijven achtervolgen.

Geen functionaliteit zonder gevolgd te worden

Maar ook als je je smart device op een normale manier wil gebruiken, word je regelmatig gedwongen om in te stemmen dat je gedrag gevolgd wordt. Zo wezen we er onlangs op dat de smart assistant ‘Bixby’ van de nieuwste Samsung smartphone alleen werkt als je eerst akkoord gaat dat je locatie met Uber, Foursquare en Inrix gedeeld kan worden. Ga je niet akkoord, dan krijg je ook niet de beloofde functionaliteit van deze smart assistant en is de speciaal aangebrachte ‘Bixby-knop’ op je smartphone waardeloos.

Dit is een screenshot van de voorwaarden waarmee je akkoord moet gaan bij activatie van Bixby op een Samsung Galaxy S8:

Afgedwongen toestemming

Een veel gehoorde reactie is dat je ook kunt weigeren om toestemming te geven om je te laten volgen. In theorie is dat juist, maar in de praktijk is dat vaak niet het geval. Steeds vaker wordt de keuze beperkt tot helemaal geen toegang óf je laten volgen.

Het wordt extra problematisch als het gaat om het vergaren van informatie of het gebruiken van diensten van publieke instellingen of organisaties die een belangrijke rol in onze samenleving spelen waar je niet zomaar omheen kan. Denk niet alleen aan overheidsinstellingen zoals de Belastingdienst, maar ook aan ziekenhuizen, medisch hulpverleners, zorgverzekeraars, banken of aanbieders van internettoegang. In dat geval heb je eigenlijk geen keuze: je toestemming wordt afgedwongen. Maar afgedwongen toestemming is geen vrije toestemming.

De nieuwe Europese privacyregels bevatten gelukkig een haakjeHet gaat om artikel 7 lid 4 van de Algemene Verordening Gegevensbescherming om dit soort praktijken aan te pakken. Het afdwingen van toestemming voor gebruik van je data die niet vereist is voor de gevraagde dienst, kan binnen die nieuwe regels een reden zijn om deze toestemming ongeldig te verklaren.

Neerwaartse spiraal

Advertenties zijn nog steeds het dominante verdienmodel op het web. Eerst ging dit vooral op de manier waarop we dit in de offline wereld gewend waren: de advertenties waren contextafhankelijk. Maar de afgelopen jaren zijn veel partijen steeds verder afgegleden naar het surveillance-model: het systematisch volgen van gebruikers via trackers en de verdere automatisering van online advertenties.

Niet voor niets heeft deze neerwaartse spiraal geleid tot een tegenreactie in de vorm van adblockers en andere technische toolsDe Internetvrijheid Toolbox bevat een goed overzicht van deze tools om trackers te weren. We zijn het zat dat we constant gevolgd worden en dat onze apparaten vervuild raken met trackers, onze databundel verspild wordt aan opdringerige advertenties of dat onze veiligheid op het spel wordt gezet door malvertisingHet verspreiden van malware via advertenties.

Ook adverteerders beginnen zich te ergerenEén van de grootste adverteerders, Procter & Gamble, hekelt het huidige online advertentiemodel aan de huidige stand van zaken. En bedrijven zoals Apple en Google proberen met nieuwe initiatievenDe EFF schreef een heldere analyse over beide initiatieven een deel van de irritaties van gebruikers weg te nemen. Maar dit is slechts een deel van de oplossing. Het is tijd om de kaders van wat wel en niet mag opnieuw vast te stellen.

Natuurlijk weten we dat een deel van de aanbieders van informatie en online diensten afhankelijk zijn van advertentie-inkomsten. Met dit businessmodel – aandacht vergaren en vervolgens doorverkopenTim Wu schreef een mooi boek 'The Attention Merchants' over dit businessmodel – kun je het wel of niet eens zijn, maar daar zit niet per se de kern van het probleem. Waar je wel bij stil moet staan, is de vraag hoe ver je hierin mag gaan. Niet voor niets stellen we bijvoorbeeld eisenEr is bijvoorbeeld een specifieke reclamecode voor kinderen aan advertenties gericht op kinderen en zouden we het onacceptabel vinden als natuurgebieden vol zouden staan met billboards. Kortom, niet alles is toegestaan in de race om aandacht.

De vraag die we ons moeten stellen is: vinden we het oké dat we ons gedwongen digitaal laten uitkleden, analyseren en beïnvloeden? Wij vinden van niet en ook een ruime meerderheid van burgers in Europa denkt er zo over:

Geen gedwongen tracking

Het zou dan ook veel beter zijn om gewoon heldere grenzen te stellen. Je moet in vrijheid informatie kunnen vergaren en diensten kunnen gebruiken zonder gedwongen tracking. In NederlandHet gaat om artikel 11.7a lid 5 Telecommunicatiewet geldt dit gelukkig al voor diensten van de overheid, zoals de Belastingdienst of het UWV. Maar dit zou ook moeten gelden voor publiek gefinancierde instellingen en organisaties die een belangrijke rol in onze samenleving spelen. En misschien ook wel gewoon voor alle online informatie en diensten die we gebruiken?

Wat gaat Brussel doen?

Op dit moment worden in Brussel de regels rondom de vertrouwelijkheid van digitale communicatie herzienWe schreven eerder over het voorstel. Voor jou als internetgebruiker kunnen die nieuwe regels van grote invloed zijn: wie mogen er meelezen met jouw berichten, zijn tracking walls toegestaan en mag je fysieke locatie straks ongevraagd via je telefoon in kaart worden gebracht?

Deze herziening van de regels biedt bij uitstek de kans om eindelijk voor heel Europa de trackingmuur te doorbreken. Samen met onze collega’s bij EDRi werktenEDRi houdt een document pool bij van alle relante documenten over dit onderwerp we aan een position paper en verschillende amendementen om het voorstel van de Commissie op veel punten te verbeteren. Het doorbreken van de trackingmuur is één van die verbeteringen.

We zijn niet de enigen die hiervoor pleiten. Ook de privacytoezichthoudersMet deze aanbeveling komen de toezichthouders in hun 'opinion' in Europa willen deze praktijk aan banden leggen.

De vraag is wat de Europese wetgever gaat doen: zullen de rechten van internetgebruikers gewaarborgd worden of zwicht men voor de immense lobbydruk van de partijen die ons in kaart willen brengen? We zullen het dit najaar zien...

Wat vinden jullie? Welke vormen van gedwongen tracking zouden niet toegestaan moeten zijn?

Update (17/8): er zijn enkele taalkundige correcties aangebracht.