Vandaag ontstond er ophef op het internet over reclame-exploitant Exterion die op NS-stations reclamezuilen heeft opgehangen met camera’s die in de gaten houden of stationsbezoekers kijken naar de reclames. De NS verdient dus geld met het laten bekijken van stationsbezoekers, maar weigert verder verantwoordelijkheid te dragen. Dat is natuurlijk niet zoals het werkt.

Het is legaal, dus.. geen zorgen?

De NS zegt dat dat we ons geen zorgen hoeven te maken, omdat het allemaal legaal is. Wellicht mag het van de wet. Sterker nog, het zou ons erg verbazen als de NS toe zou staan dat Exterion zich in een ruimte die door de NS wordt beheerd niet aan de wet houdt. De NS en Exterion zullen het juridisch dus vast goed afgedekt hebben.

Maar of het volgens de wet wel of niet mag is dan ook niet het punt. Waar het wel om gaat? De ver-profilering van onze publieke ruimte. Dat bedrijven manieren verzinnen om hun producten of diensten op een betere of effectievere manier aan de man te brengen is natuurlijk prima, maar is alles wenselijk? En wie beslist dat?

Wie is er verantwoordelijk?

En dan is er nog de rol van de NS. Camera’s ophangen in een station zodat gekeken kan worden of de passant wel kijkt naar de reclame zorgt ervoor dat de passant bekeken wordt. Dat is helder. Net zoals helder is dat de NS hier geld aan zal verdienen. Dat betekent dat de NS het prima vindt dat de bezoeker van het station bekeken wordt, in ruil voor wat geld voor de NS. En dat terwijl de bezoeker zich er niet aan kan onttrekken: met de trein reizen betekent bekeken worden. De NS is dus ook verantwoordelijk voor wat Exterion doet.

Maar zijn de argumenten om die camera's op te hangen of om de verantwoordelijkheid van de NS op Exterion af te schuiven overtuigend? We horen vaak dezelfde argumenten, we delen graag onze top drie:

1. Het mag van de wet

Of het nou de ING is, de NS, Exterion, Google of Facebook, hun argument is altijd: het mag volgens de wet. En zoals we al zeiden: dat zal —hopelijk— ook zo zijn, Maar: er mag wel meer van de wet. Dat wil nog niet zeggen dat je het ook moet doen. Exterion is namelijk niet verplicht om die camera’s in de zuilen op te hangen. Het is een keuze om dat wel of niet te doen en als die keuze uitsluitend bij het wettelijk verbod ligt, dan wordt het echt tijd voor strengere regels. Als een bedrijf besluit om de (volledige) ruimte te nemen die de wet geeft, dan hoort er ook een uitleg bij waarom die ruimte genomen wordt.

2. Het gebeurt ook op het internet

Er wordt vaak geklaagd over de oneerlijke positie voor de winkelier – want die weet veel minder van de klant dan wanneer een klant op internet rondwinkelt. En ja, op het internet wordt er ongelooflijk veel getrackt.

In Europa zijn we op dit moment druk bezig om de regels voor tracking te verbeteren, dus: onder welke voorwaarden en op welke manieren mag jij in een digitale winkelstraat door bedrijven gevolgd worden? Schering en inslag op het internet, maar dus ook op straat en in winkels. Wifi-tracking, bluetooth-tracking —geen technische ontwikkelingen zonder manieren om je te volgen en te kijken waar je interesse in hebt— om daar vervolgens met een beetje mazzel ook geld aan te verdienen.

Daar worden we ook niet heel gelukkig van. Niet omdat een bedrijf niets van zijn klant of bezoeker mag weten, wel omdat het vaak volstrekt onduidelijk is wat er met die gegevens gaat gebeuren zodra ze verzameld worden – en welke gegevens er eigenlijk worden verzameld. Dat is op straat, of in winkels, echt niet veel beter. Een voorbeeld nemen aan tracking op internet is voor ons dus niet echt een stap voorwaarts. Wij zien liever dat bedrijven zich beter gaan gedragen, niet slechter.

Bovendien: Er is (nog) geen adblocker of Do Not Track voor de ‘echte’ wereld. Er zijn weinig manieren om die tracking te omzeilen. Zo wordt de fysieke winkelstraat steeds meer een digitale winkelstraat. Zou jij het vervelend vinden als je in een winkel en een opmerking krijgt over je laatste Facebook-post omdat de verkoopmedewerker je profiel erbij heeft gepakt? Of als de reclamezuilen je naroepen met je naam, zoals in de klassieker The Minority Report hieronder?

Dit voorbeeld is dan nog in een winkel, waarbij je zou kunnen zeggen: vooruit, dan ga ik dus niet die winkel binnen. Dat is anders wanneer je er niet aan kunt onttrekken, zoals op straat, of zoals bij de NS: in een station. Er zijn niet zoveel andere manieren om met de trein te reizen dan via een station de trein betreden. En we kunnen ons niet voorstellen dat de NS ons zou aanmoedigen om één van die andere manieren te proberen. Dat betekent dat de NS een grotere verantwoordelijkheid heeft naar de bezoekers van stations, omdat er geen alternatief is.

Dus: dat het op het internet gebeurt, maakt niet dat het dan maar overal moet gebeuren. We hopen dat de winkelier niet al zijn of haar gedrag baseert op wat anderen doen, want dan loopt deze zeker in zeven sloten tegelijk.

3. Wij maken gebruik van de diensten van een ander bedrijf, je moet bij hun zijn

De NS zegt eigenlijk: "Ja, wij beheren de publieke ruimte, maar Exterion is de exploitant van de reclamezuil. Dus moet je bij Exterion zijn, dit is niet ons probleem". Daar zit natuurlijk wel iets in. Maar de NS mist dan een belangrijk punt: de stationsbezoeker komt bij een station om met de NS te reizen. Niet omdat ze zo graag de reclamezuil van Exterion willen zien. Zelfs niet als die heel mooi is.

Omdat de NS die publieke ruimte beheert, heeft de NS ook een extra verantwoordelijkheid naar de bezoeker van het station. De NS kan dan niet meer zomaar zeggen: als de bezoeker van het station een probleem heeft met de glurende camera van Exterion, dan moeten ze naar Exterion. Zo werkt het niet. Dat is de verantwoordelijkheid van de NS.

Wat omarmen we en wat duwen we weg?

Dit voorbeeld van camera's ophangen in de publieke ruimte om te kijken wie naar advertenties kijkt is symptomatisch voor een groter probleem. We zien dat bedrijven op dit punt proberen innovatief te zijn, maar moeten we elke technische nieuwigheid klakkeloos omarmen? De NS en Exterion hebben de keuze in dit geval vast voor je gemaakt. Wij hebben liever dat je daar zelf over nadenkt en zelf beslist waar je zelf de keuze legt. En, dus, ook wat te kiezen hebt.

Update: NOS besteedde aandacht aan de camera's

In zowel Nieuwsuur als op het NOS-journaal werd er aandacht besteed aan de camera's op de stations. Wij gaven commentaar in de uitzending: