Brian Acton verlaat WhatsApp. De mede-oprichter van de messaging-dienst die door 1,3 miljard mensen wordt gebruikt vertrekt om een non-profit op te richten op het gebied van technologie en communicatie. Wat dit betekent voor de plannen van WhatsApp-eigenaar Facebook om nieuwe verdienmodellen te gaan gebruiken in de app is niet duidelijk, maar recente veranderingen beloven niet veel goeds.

Het succes van WhatsApp is mede te danken aan de visie van oprichters Jan Koum en Brian Acton, die pleiten voor een simpele dienst waarbij privacy een belangrijke rol speelt. In een interviewWired: WhatsApp: The inside story gaf Koum aan dat hij op zijn bureau een handgeschreven notitie had van Acton met de tekst “No, Ads! No games! No gimmicks!” In een statement uit 2012 beschrijft hij waarom WhatsApp geen advertenties toont in haar dienstWhatsApp: waarom wij geen advertenties verkopen:

Van een gratis dienst ging WhatsApp in 2009 al snel naar een betaalde dienst, met een eenmalige aanschafprijs voor iPhone-gebruikers en een jaarlijks abonnement voor Android-gebruikers. In januari 2014 ging dit om ongeveer 130 miljoen gebruikers die 89 cent per jaar betalen. WhatsApp had toen 430 miljoen actieve gebruikers.

Nieuw management

Dan neemt Facebook de dienst in 2014 over. Zowel Acton als Koum blijven betrokken en WhatsApp wordt een apart bedrijf onder Facebook. De overname leidt tot veel ophef over de mogelijkheden tot het delen van informatie tussen WhatsApp en Facebook. Alleen onder strenge voorwaarden —die het delen van gebruikersinformatie tussen WhatsApp en Facebook verbieden— gaan de Amerikaanse en Europese toezichthouders akkoord met de overname. Facebook oprichter Mark Zuckerberg belooft op de korte termijn geen winstplannen te hebben met de dienst.

Nu lijkt de korte termijn voorbij, en worden de beloftes één voor één gebroken.

Data delen

In augustus vorig jaar werd aangekondigd dat WhatsApp meer gegevens zou gaan delen met Facebook. Hoewel er een opt-out optieWhatsApp: beveiliging en privacy is voor het delen van deze gegevens “ter verbetering van je ervaring met advertenties en producten op Facebook”, worden deze gegevens nog steeds verzameld door diezelfde bedrijvengroep voor analyse van het gebruik van de diensten:

“Facebook en de Facebook-bedrijvengroep zullen alsnog deze informatie ontvangen en gebruiken voor andere doeleinden, zoals voor het verbeteren van de infrastructuur- en afleveringssystemen, het begrijpen hoe onze Diensten of die van hun worden gebruikt, het beveiligen van systemen, en het bestrijden van spam, misbruik of schendingen.”

Facebook beweerde tijdens de overname van WhatsApp nog dat het niet mogelijk was om profielen van gebruikers tussen de twee diensten aan elkaar te koppelen. Maar onderzoek in opdracht van Margrethe Vestager, de Europese toezichthouder op mededinging, wees uit dat de techniek hiervoor ook in 2014 al beschikbaar was. Zij gaf Facebook voor deze misleiding een boete van 110 miljoen euro. Dat bedrag valt echter in het niet bij de omzet van Facebook.

Gratis app en zakelijke accounts

Ook verdween na de overname de betaalde versie van WhatsApp. WhatsApp ging vanaf dat moment experimenteren met bedrijven laten betalen voor hun communicatie met klanten via de dienst. Deze maand is KLM het eerste Nederlandse bedrijf dat een zakelijk WhatsApp-account registreerdeTweakers: KLM begint met gebruik van zakelijk WhatsApp-account. KLM gebruikt het voor informatie over boekingen, herinneringen, instapkaarten en informatie over de vlucht. Het is niet duidelijk wat andere bedrijven straks kunnen en gaan doen met een zakelijk account.

Tegelijkertijd is WhatsApp bezig om gemeentecommunicatie via hun dienstNOS: WhatsApp wil zelf gaan verdienen aan gemeenten te reguleren. Omdat burgers veel verschillende apps en communicatieplatformen gebruiken kiezen gemeenten vaak voor software die de communicatie uit al die stromen samenvoegt. Facebook heeft toegang tot WhatsApp via derden verboden en komt op termijn met een betaald alternatief om op deze manier te communiceren. De mogelijkheid voor gemeenten om tegelijkertijd berichten uit verschillende bronnen te verwerken zal dus waarschijnlijk verdwijnen of in handen komen van Facebook.

De marktpositie

De strategie van Facebook heeft WhatsApp doen groeien tot een dienst met meer dan een miljard dagelijkse gebruikers. En die loyale gebruikers zijn heel veel waard: hoe langer je een dienst als Facebook of WhatsApp gebruikt, hoe moeilijker het wordt om ermee te stoppen. Je netwerk van mede-gebruikers wordt groter en door alle berichten, foto’s en andere persoonlijke uitingen die je deelt wordt de app een waardevol archief. We voeden zo onze eigen afhankelijkheid van de dienst. En Facebook weet dat. Omdat we vertrouwd raken met de functionaliteit van de dienst, zijn we ook steeds meer geneigd “kleine veranderingen” te accepteren. De tactiek die Facebook op de lange termijn hanteert doet dan ook denken aan de metafoor van de kikker en de pan met kokend waterWikipedia: boiling frog as metaphor.

Van de app waarin jij samen met ruim 9 miljoen andere Nederlanders privé wilt communiceren ben jij straks niet meer de klant, maar zijn dat de bedrijven. Facebook is daarbij de enige die de spelregels bepaalt...

Alternatieven

Als dit je een onprettig gevoel geeft: kies dan een dienst waar jij je goed bij voelt. En denk niet dat je machteloos bent: er zijn genoeg goede alternatieven voor WhatsApp. Er zijn open-source varianten beschikbaar zonder winstmodel, en je chatgeschiedenis (inclusief afbeeldingen en media) is vanuit WhatsApp te exporteren. Misschien is het een idee om er alvast een of twee te installeren, en eens te kijken of die binnen je sociale netwerk al door anderen gebruikt worden?