De vijf machtigste bedrijven uit Silicon Valley zijn groter dan kleine landen. Hun macht gaat alleen maar groeien en dat vraagt om een nieuwe aanpak in het mededingingsrecht.

Reuzen die neuzen

Internetreuzen zijn vrijwel allemaal intermediairs. Bij steeds meer dat we doen – of we nu een boek lezen, navigeren of sporten – kijkt een bijna-monopolist mee. Soms vrijwel letterlijk: Amazon houdt gedetailleerd bij hoeveel van de pagina’s in je digitale boek je ongezien overslaat. Wie op internet iets zoekt, vindt Google tussen zoekterm en zoekresultaat. Al die bedrijven verzamelen ontzettend veel data over je gedrag. Informatie die gretig geanalyseerd wordt om je als gebruiker van de dienst een nog aantrekkelijker product te kunnen bieden (en advertenties te tonen).

Macht met impact

Voor hun bedrijfsmodellen is die enorme inbreuk op je persoonlijke levenssfeer noodzakelijk. Zonder mee te kijken met wat gebruikers doen, kunnen ze ook niet de producten leveren waar iedereen zo lyrisch over is. In hun rol als intermediair hebben de bedrijven daarnaast een grote impact op onze communicatievrijheid. Facebook dicteert ons wereldbeeld doordat haar algoritme bepaalt wat op onze timeline staat. En als Google je website niet indexeert, gaat niemand je vinden.

Doorbreken macht is moeilijk

Het netwerkeffect maakt het moeilijk om die macht te doorbreken. Google’s zoekmachine wordt beter naarmate meer mensen de machine gebruiken. En naarmate de zoekmachine betere resultaten levert, willen meer mensen alleen nog maar die zoekmachine gebruiken. Wie een nieuwe zoekmachine op de markt wil brengen, heeft een bijna onmogelijke uitdaging: zonder gebruikers geen informatie en zonder die informatie geen gebruikers. Als er dan toch een innovatieve dienst een serieuze bedreiging vormt voor de macht van de bestaande internetreuzen, wordt deze snel opgekocht en geassimileerd.

Groter dan een klein land

Het gevolg is dat er nu een enorme arbitraire macht bij een paar grote bedrijven ligt. Los van de impact op de vrijheid van de internetgebruiker laat die macht zich goed illustreren aan de hand van financiële cijfers. De omzet van Apple is vergelijkbaar met het BNP van Bangladesh of Portugal en die van Google met Slowakije en Ecuador. Amazon heeft inmiddels de helft van alle dollars in handen die in de Verenigde Staten aan het winkelen worden uitgegeven

Mededingingsrecht versus machtsmonopolies

Het is hoog tijd dat overheden ingrijpen. De traditionele aanpak in het mededingingsrecht zal daarbij niet werken omdat de macht van de internetreuzen op fundamentele punten verschilt van die van de monopolisten van enkele decennia geleden. Mededingingsautoriteiten zullen daarbij creatief moeten zijn. Ze moeten grenzen stellen aan het verzamelen van gegevens over gebruikers en het delen van die gegevens tussen verschillende eigen diensten, interoperabiliteit afdwingen en een stokje steken voor acquisities waarmee bedrijven nog groter kunnen worden.

Deze opinie verscheen eerder in het politiek-wetenschappelijk magazine "Idee" van de Van Mierlo-stichting. Het derde nummer van 2017 had als thema "realistische kansen", naar aanleiding van het WRR-rapport "Weten is nog geen doen".