De politie wil bij gaan houden wie waar wanneer rijdt. Een wetsvoorstel daarvoor ligt nu in de Eerste Kamer. Tijdens mijn stage bij Bits of Freedom onderzocht ik hoe die gegevens zich kunnen verspreiden onder andere overheidsinstanties.

Het wetsvoorstel "Vastleggen en bewaren kentekengegevens door politie" ligt momenteel bij de Eerste KamerOp de website van de Eerste Kamer kunt je de voortgang volgen te wachten op behandeling. Het gaat om de toepassing van technologieDeze technologie heet ANPR, Automatic Number Plate Recognition waarbij foto’s van passerende auto’s worden gemaakt en speciale software geautomatiseerd kentekens herkent. Als de wet aangenomen wordt, mogen de gegevens vier weken bewaard worden - ook van automobilisten die niets op hun kerfstok hebben.

Nieuwe ingrijpende bevoegdheid

Deze controversiële wet bouwt opnieuw een systeem waarbij gegevens over hoofdzakelijk onschuldige burgers langdurig worden bewaard. Zo’n nieuwe en indringende bevoegdheid vereist een hele goede rechtvaardiging – die vooralsnog ontbreekt. Voor Bits of Freedom probeerde ik de potentiële verspreiding van de geregistreerde gegevens helder te krijgen. Immers, om te beslissen over dit wetsvoorstel moet je ook weten waar die gegevens kunnen eindigen. Als dat niet helder is, kun je geen goede afweging maken tussen het privacy- en het opsporingsbelang.

Onderliggende regeltjes

Uit mijn onderzoek bleek al snel dat de zogenoemde passagegegevens op verschillende manieren bij andere overheidsinstanties in binnen- en buitenland terecht kunnen komen. Hoewel de behandeling in het parlement veel onduidelijk laat is wel helder dat voor een belangrijk deel niet de wet zelf, maar de onderliggende regels, bepalen wie de gegevens mogen raadplegen.

Toegang krijgen in ieder geval de politie, de Koninklijke Marechaussee en de geheime diensten. De minister van Veiligheid en Justitie kan echter op een later moment andere instanties toevoegen. Zo blijkt dat bijzondere opsporingsdiensten zoals de FIOD en de AIVIn Nederland kennen we vier bijzondere opsporingsdiensten - de FIOD is die van de Belastingsdienst ook worden toegevoegd. Omdat dit geregeld wordt in een zogenaamde "algemene maatregel van bestuur" gaan toekomstige uitbreidingen buiten de controle van het parlement om. Ook wordt elk jaar een nieuw cameraplan opgesteld, waarin is vastgelegd waar precies camera's worden opgehangen. Het zou verrassen als die lijst van locaties niet jaarlijks wordt uitgebreid.

Geheime diensten in binnen- én buitenland

Een andere belangrijke route voor gegevensverstrekking betreft de Nederlandse geheime diensten, de AIVD en de MIVD. Zij krijgen ook toegang tot de vastgelegde gegevens. Dit is belangrijk, want wanneer de gegevens eenmaal in handen van deze diensten zijn, kunnen zij die informatie weer delen met buitenlandse geheime diensten. Het ligt voor de hand dat dat ook gebeurt, want deze gegevens kunnen interessant zijn voor andere landen én zulke informatie is voor de geheime diensten een ruilmiddel. Eerder achtte de toezichthouder CTIVD het verstrekken van gegevens aan buitenlandse diensten problematisch omdat er nauwelijks waarborgen zijn opgenomen in de wet. De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten stelt enkel dat informatie mag worden uitgewisseld zolang de belangen niet ‘onverenigbaar’ zijn.

Onduidelijkheid over de toekomst van ANPR-gegevens

Als de Eerste Kamer het wetsvoorstel aanneemt, is ze akkoord gegaan met een wet waarbij de verspreiding van de geregistreerde gegevens niet op voorhand vast staat. En omdat ook het cameraplan elk jaar bijgesteld kan worden, is nu ook niet helder hoe groot het netwerk van camera's over een paar jaar zal zijn. Die helderheid zou er wel al moeten zijn, omdat de Eerste Kamer gevraagd wordt akkoord te gaan met een voorstel voor een maatregel waarbij op grote schaal gegevens over hoofdzakelijk onschuldige burgers worden vastgelegd.