Focum, Experian, EDR, Direct Pay of Lindorff. Waarschijnlijk heb je van deze bedrijven nog nooit gehoord, maar ondertussen verzamelen zij gretig achter je rug om grote hoeveelheden data. Dat doen ze om een digitaal stempel op je te drukken: je kredietscore. Of dit allemaal zomaar mag? Waarschijnlijk niet, maar men komt er al jaren mee weg.

Schuldenindustrie in dienst van dataverzamelaars

De Groene Amsterdammer publiceerde gisteren een uitgebreid artikelDeze long read is zeer de moeite waard en legt pijnlijk bloot wat er fout gaat. over de schuldenindustrie in Nederland. De bevindingen zijn op z’n minst zorgwekkend. Op grote schaal worden door een aantal partijen gegevens verzameld die iets zouden zeggen over ons betaalgedrag en kredietwaardigheid. De databases die ze aanleggen bevatten informatie over ‘positieve en negatieve betaalervaringen’, zoals (de marketeers van) deze bedrijven het zelf noemen. Inmiddels beschikken ze al over meer informatie dan het welbekende Bureau Kredietregistratie (BKR) dat, in tegenstelling tot deze partijen, aan strikte regels onderworpen is.

De ‘betaalervaring’ die je blijft achtervolgen

Miljoenen mensen in Nederland hebben inmiddels van deze dataverzamelaars een score gekregen. Wil je switchen van energieleverancier, of ben je op zoek naar een nieuwe sociale huurwoning? Dan speelt jouw kredietscore steeds vaker een rol. En wat als je bijvoorbeeld ten onrechte een ‘lage score’ hebt of inmiddels je oude schulden al lang en breed hebt terugbetaald?

Het artikel bespreekt meerdere gevallen waarbij mensen onterecht worden achtervolgd door ‘negatieve betaalervaringen’, bijvoorbeeld omdat een vorige bewoner op jouw adres nog openstaande schulden heeft. Kortom, dat profiel dat zonder jouw medeweten of toestemming wordt opgesteld, kan nogal wat gevolgen voor je hebben.

Niemand neemt verantwoordelijkheid

Dat bedrijven hun financiële risico’s willen beperken is hun goed recht, maar hoever mogen ze daarin gaan en tegen welke prijs? Want hoe komen de profielen van de dataverzamelaars die ze inschakelen tot stand, en wat zijn de gevolgen daarvan? De reacties van partijen die op basis van deze profielen beslissingen nemen en de dataverzamelaars die ze opstellen zijn veelzeggend.

De dataverzamelaar Focum vindt het bijvoorbeeld prima dat een wanbetaler die eerder op jouw adres woonde van invloed kan zijn op jouw kredietscore, want dit kan alleen al “tot een statistisch en significant verhoogd betalingsrisico leiden”. En een woningcorporatie die dergelijke profielen gebruikt bij de toewijzing van woningen vertelt aan de journalisten dat het “niet hoeft te weten hoe het databedrijf deze scores berekent”.

Hoe je digitale score tot stand komt, welke waarborgen er voor jou zijn en welke gevolgen die score voor je heeft, zijn vragen die deze partijen niet willen beantwoorden. Die verantwoordelijkheid schuiven ze van zich af. En jij wordt met de consequenties opgezadeld.

De sombere toekomstvisie van de serie Black Mirror blijkt toch een stuk dichterbij te zijn dan je zou denken…

Grip op je profiel

Er moet vanuit toezichthouders en de politiek veel meer aandacht komen voor deze problematiek. Data-analyses zijn niet foutloos. En de data die dataverzamelaars vergaren zijn zelf al interpretaties van gedrag en dus een reductie van de werkelijkheid. Toch kleeft er te vaak een beeld van objectiviteit aan de verzamelde data en daarop gebaseerde profielen. Een verkeerd label of het nemen van een onterechte beslissing is echter zo gemaakt, terwijl de gevolgen groot kunnen zijn.

Je moet grip krijgen op de profielen die anderen van je maken en de beslissingen die op basis hiervan genomen worden. Als we zelf gedwongen transparanter worden, dan moet dit op z’n minst ook gelden voor de profielen die aan de hand van ons dataspoor worden opgesteld. Én voor de beslissingen die op basis hiervan genomen worden.