De hele ministersploeg verdedigde de laatste twee dagen het regeerakkoord. Uiteraard kwam het referendum rondom de sleepnetwet ook aan bod. Rutte beantwoordde de kritische vragen vooral met halve waarheden.

Anders dan Rutte zegt: de sleepnetwet is nog niet volledig van kracht

In het debatHet debat teruglezen kun je in het zogenaamde stenogram vroeg Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren aan de minister-president om te beloven dat de nieuwe wet nog niet in werking treedt voordat er een reactie van het kabinet op de uitslag van het referendum is. Een zinnig verzoek, want bij het referendum over het verdrag met Oekraïne nam het kabinet maanden de tijd om met een reactie te komen. Als het kabinet dat nu weer zou doen, kunnen de geheime diensten al die tijd ongehinderd aan de bak met het sleepnet, terwijl het daar nou net om te doen is.

Rutte’s reactie: “Het slechte nieuws is dat de wet al in werking is getreden.” Als hem wordt gevraagd hoe dat zit met het nieuws over het uitstel naar 1 mei, antwoordt hij dat dat alleen betrekking heeft op de bijzondere bevoegdheden van de geheime diensten.

De hele waarheid is dat op dit moment slechts een paar onderdelen van de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 van kracht zijnDit is het officiële besluit en lees vooral ook de toelichting. Dat gaat dan om onderdelen die iets regelen rondom het toezicht dat nodig is voordat de geheime diensten de bevoegdheden als het sleepnet daadwerkelijk mogen inzetten. Dat is sinds 1 september, op basis van een besluit dat genomen is op voordracht van het kabinet.

De rest van de wet, het overgrote deel, is nog niet van kracht. De rest van de wet wordt pas van kracht als het kabinet daartoe besloten heeft. Wanneer dat is, bepaalt het kabinet. En ja, anders dan Rutte ons doet geloven kan het kabinet dat moment wél gewoon opschuiven.

Anders dan Rutte zegt: natuurlijk kan een deadline op kabinetsreactie

Toen de minister-president verwarring gezaaid had over het al dan niet van kracht zijn van de wet, vroeg Thieme het kabinet “of het, nadat dit referendum is geweest, bereid is om een deadline te stellen ten aanzien van een reactie op de uitkomst van het referendum.” Ook al een redelijke vraag, want als die wet al van kracht zou zijn, is het wel fijn als het kabinet niet achterover leunt en pas na een jaar met een reactie op een eventueel “tegen” komt.

Rutte’s reactie: “Schritt für Schritt. Zullen we het even stap voor stap doen? Eerst maar eens even ervoor zorgen dat het referendum netjes plaatsvindt […].” Thieme reageerde terecht geïrriteerd: “Ik wil dus dat we met elkaar een termijn afspreken waarbinnen het kabinet met een reactie zal komen. Dat lijkt me procedureel zuiver.” Maar Rutte negeert niet alleen het volk, maar ook de volksvertegenwoordigers: “Ook daar is de wet duidelijk over. Wij voeren de wet uit en de wet zegt daar ook van alles over.”

De hele waarheid is dat die wetRelevant is artikel 12 van de Wet raadgevend referendum inderdaad erg duidelijk is: er “wordt zo spoedig mogelijk beslist of een voorstel van wet zal worden ingediend dat uitsluitend strekt tot intrekking van de wet.” De verantwoordelijke minister “licht [het parlement] zo spoedig mogelijk in over de beslissing van de regering ter zake.” Dat is helder, maar bij politieke onwil is “zo spoedig mogelijk” natuurlijk wel een uiterst rekbaar begrip.

De vraag van Thieme is een redelijke: gegeven de manier waarop Rutte eerder “zo spoedig mogelijk” herdefinieerde tot “heeeel veel maanden” is het niet gek om deze keer vooraf afspraken te maken over de termijn. Want duidelijk is dat Rutte en de rest van de wereld verschillen over de betekenis van de wettelijke plicht “zo spoedig mogelijk” een beslissing te nemen.

Anders dan Rutte zegt: het is niet alles of niets

In reactie op de terechte verzoeken van Thieme zei Rutte ook nog dit: “Dan kunnen wij bijvoorbeeld besluiten om een wet in te dienen die strekt tot intrekking van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het is overigens een ramp als we dat doen, want dan hebben we helemaal niks meer.”

De hele waarheid is natuurlijk een stuk genuanceerder. In de eerste plaats geldt dat zolang het overgrote deel van de nieuwe wet nog niet van kracht is, de huidige wet voor de geheime diensten gewoon van kracht blijft. De diensten kunnen dus hun werk blijven doen. In de tweede plaats kan het kabinet ook kiezen voor een gefaseerde invoering zodat de non-controversiële delen wel van kracht worden. De wet wordt immers nu ook al gefaseerd ingevoerd. De controversiële delen, zoals het sleepwet, kunnen dan nog eens heroverwogen worden. Tenslotte kan het kabinet ook een reparatiewet voorstellen. Dan is de nieuwe wet wel van kracht, maar worden controversiële delen geschrapt of aangepast. In geen geval “hebben we helemaal niks meer”.

Politieke wil is de sleutel

Er zijn genoeg opties om op een verstandige manier om te gaan met de controversiële onderdelen van deze wet. Maar dan moet de politieke wil er wel zijn. Bij Rutte is die er duidelijk niet, dus hij polariseert alles – maar dan ook echt alles. En dat is kwalijk, want wij zien ook wel in dat de geheime diensten een betere wet verdienen. En deze wet heeft dat ook in zich, maar die controversiële onderdelen moeten er dan wel uit of gerepareerd worden.