Documentairemaker Hans Pool brengt een eerbetoon aan de ‘leunstoel­journalisten’ van Bellingcat, een groepje gewone stervelingen die met hun blogs de grootste spelers in de wereldwijde politieke arena ter verantwoording roepen.

Op het IDFA wordt de film Bellingcat – Truth in a Post-Truth WorldDe film gaat tijdens IDFA in wereldpremiere en wordt er vier keer vertoond, vertoond. Bellingcat is de naam van het groepje gewone stervelingen dat wereldfaam verwierf door hun research naar de daders van de aanslag op de MH-17. Zij wisten relatief snel verdachten aan te wijzen, maanden voordat de officiële autoriteiten hetzelfde resultaat konden reproduceren. De documentaire verhaalt over de enorme kracht van onderzoeksjournalistiek door burgers en de vraag welke informatie op het internet nog als betrouwbaar gezien kan worden.

Poortwachters

De onderzoekers van Bellingcat baseren zich vooral op de eigen expertise en op het open internet als informatiebron. Dat kan omdat we leven in een wereld waarin alles en iedereen voortdurend alles vastlegt en dat deelt op het internet – van selfies waarin op de achtergrond een passerend militair konvooi is te zien tot en met de satellietbeelden van Google Maps. Zoals een van de onderzoekers in de documentaire zegt: bij moderne conflicten duren de uren aan beeldmateriaal die beschikbaar zijn vaak langer dan het conflict zelf.

Lang was de belofte van het internet dat de macht zou verschuiven van de klassieke poortwachters zoals grote uitgevers naar de individuele internetter. In zekere zin is dat waar geworden: niet langer hebben we de toestemming van een mediamagnaat nodig om onze eigen insteek op een verhaal wereldkundig te maken. Maar inmiddels zijn we ook wijzer: lang niet alle informatie op het internet is wat het lijkt te zijn. Toch zijn het vaak gepassioneerde bloggers die de waarheid over een gefabriceerd filmpje boven tafel krijgen, en niet de klassieke media.

Geen papierwerk

Nog een keerzijde: we hebben geen controle meer over onze eigen privacy. Dat merken ook de moeders van enkele bij de aanslag op de MH-17 betrokken soldaten, die in de documentaire te zien zijn. Alles wat zij in een besloten forum met elkaar delen over het doen en laten van hun zonen, lezen de onderzoekers van Bellingcat mee. Op die manier kunnen de onderzoekers de verplaatsingen van het Russische leger tot in detail reconstrueren.

En daar zit ook meteen een belangrijk verschil tussen nieuwsgierige burgers en de officiële autoriteiten wiens werk het is de daders op te sporen en te vervolgen. Die autoriteiten functioneren binnen de grenzen van bestaande instituties. Ze zijn traag en aan de inzet van bevoegdheden zijn (terecht!) tal van voorwaarden verbonden. Voor burgers gelden die grenzen niet: ze zijn snel, flexibel en kunnen zonder papierwerk en andere formaliteiten infiltreren in de besloten groepen op sociale media.

Daar zitten natuurlijk allerlei risico’s aan vast. Hoe bepaal je wie het meest betrouwbare verhaal vertelt? Wanneer is er sprake van een gefundeerde beschuldiging en wanneer is iets laster? Waar ligt de grens tussen burgerjournalistiek en eigen rechter spelen? In Pools documentaire lijkt iedereen het er wel over eens: slim speurende burgers zijn een welkome aanvulling op de bestaande onderzoeksjournalistiek en de rechtspraak. Maar ze gaan geen van beide vervangen.

Dit artikel verscheen eerder bij de Filmkrant. De documentaire is inmiddels ook te zien via NPO Start.