Bedoeld en onbedoeld besteden we de zorg voor onze samenleving steeds vaker uit aan technologiebedrijven. Een trend die niet in ons voordeel zal uitpakken.

Op zoek naar gentrificatie

Gentrificatie is een proces waarbij een buurt steeds kapitaalkrachtigere bewoners aantrekt, waardoor armere bewoners worden verdreven. Ontwerper Sjoerd ter Borg onderzoekt met onder andere de Radboud Universiteit of je met behulp van technologie dit soort stedelijke processen kunt herkennen uit grote hoeveelheden visuele informatie.

Een van de eerste projecten dat uit dit onderzoekBezoek de projectwebsite van "Aesthetics of Exclusion" voortkomt maakt gebruik van het archief van Google Street View. Op zoek naar indicatoren van gentrificatie in Seoul, kwam Ter Borg op het spoor van de parasol. Parasols worden door straatverkopers gebruikt om op te vallen en uit de zon te blijven. Hoewel deze parasols lang het straatbeeld domineerden, verdwijnen ze steeds meer uit zicht op plekken waar gentrificatie plaatsvindt. Omdat Google straten regelmatig opnieuw fotografeert en je via hun interface "terug in de tijd kunt", kun je dat met behulp van Street View heel mooi zien. Dit leverde Ter Borg een intrigerende film op, Beach Umbrella, dat raakt aan urgente vraagstukken over de toegang tot, en het gebruik van data.

Data over het heden geeft controle over de toekomst

Het maakt niet uit of we ons op straat willen wanen in Seoul of Soest: voor het beste resultaat moeten we bij een Noord-Amerikaans bedrijf zijn. Natuurlijk zijn er ook andere initiatieven, zoals het dataportaal "Amsterdam City Data"Browse door de website van Amsterdam City Data van Gemeente Amsterdam, die gegevens verzamelen, koppelen en beschikbaar maken. De schaal is echter onvergelijkbaar. Niet alleen is Google’s Street View archief ongeëvenaard, maar het bedrijf verrijkt daarnaast de gegevens die ze met Streetview-auto’s verzamelt met bijvoorbeeld satellietbeelden. Ze krijgt van overheden informatie over de inrichting van de publieke ruimte en haalt bij openbaar vervoerbedrijven het spoorboekje en real-time gegevens over verstoringen op. De mobiele telefoons die we met z’n allen meedragen zijn voor Google handige sensoren.

Het resultaat? Als Google in de vastgoedontwikkeling zou willen, zou ze daarin koploper zijn. Zou ze een bid doen naar het openbaar vervoer regelen in de hoofdstad? Ze zou het ongetwijfeld efficiënter kunnen dan het gemeentevervoerbedrijf. Met de toegang tot grote hoeveelheden gegevens én ongelimiteerde capaciteit voor het maken van complexe analyses, kan Google meer gefundeerde aannames maken over toekomstige ontwikkelingen. En daar zit nu net de pijn: een logisch gevolg van onze blinde geloof in big data, is dat de toekomst zal worden vormgegeven door die partijen die over de meeste data en rekenkracht beschikken.

Steeds vaker zijn publieke gegevens in private handen

Steeds vaker zijn dat private bedrijven. Het is een verontrustende gedachte dat Google meer data heeft over de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam dan de gemeente zelf. Niet alleen andere bedrijven kunnen steeds moeilijker met Google concurreren, ook de publieke sector komt buitenspel te staan. We bewegen naar een situatie waarin in toenemende mate publieke gegevens privaat bezit zijn – dat vervolgens aan ons wordt teruggeleased.

Een onhoudbare situatie wanneer je bedenkt dat het Google zal zijn die bepaalt welke gegevens worden verzameld en welke deel daarvan onder welke voorwaarden aan wie wordt ontsloten. Als Google niet blij is met de richting van bepaald onderzoek of met de diensten die op basis van "haar" gegevens gebouwd worden, kan zij de toegang tot die gegevens simpelweg afsluiten. Mocht het belang van Google in strijd blijken met het belang van burgers, dan hebben we in tegenstelling tot bij de gemeente, geen democratische middelen om Google ter verantwoording te roepen of om de plannen bij te sturen. Als we niet oppassen, worden de collectieve middelen om het collectieve goed te cultiveren steeds schaarser.

De toekomst is dichterbij dan je denkt

Een ver-van-mijn-bed-show? Echt niet. In Canada woedt momenteel een heftige discussie"Google’s “Smart City of Surveillance” Faces New Resistance in Toronto" over de ontwikkeling van Toronto. Daar werkt Google's zusterbedrijf Sidewalk Labs aan het ontwikkelen van een slimme buurt.

Alles dat al jaren fout gaat op plekken waar Google ingrijpt, gaat ook in Tortonto mis. De ene na de andere privacy-expert stapt gedesillusioneerd uit het project, bewoners hebben geen inspraak in wat er gebeurt (en straks geen manier om te opt-outen), en alle data die in het kader van het project wordt gegenereerd, lijkt bezit te zullen worden van Sidewalk Labs, waarmee de monopoliepositie van de familie Google alleen maar wordt versterkt.

De belofte van data maakt ons blind voor haar tekortkomingen

Een kleine zijsprong. Tijdens zijn verblijf in Seoul, koos Ter Borg de parasol als teken van een ongegentrificeerd straatbeeld. Een visueel herkenbaar object dat tot de verbeelding spreekt, ook voor mensen buiten de Zuid-Koreaanse hoofdstad. Maar het is natuurlijk ook een enorme versimplificering van een complex en gelaagd proces. Verkregen data en de data die daar weer van wordt afgeleid, benadert de werkelijkheid, maar is het niet. In de context van Ter Borgs project is dat niet erg; in de context van beslissingen over stedelijke problematiek en ontwikkelingen wél. Durven we het echt aan de Googles van deze wereld op basis van een illusie aan onze toekomst te laten bouwen?

Wat betekent dit voor onze maatschappij?

Bits of Freedom pleit zeker niet voor het aanwakkeren van de datahonger van onze bestuurders. Meer data, of "evenveel data als Google", is niet de oplossing. Wat er nodig is, is meer visie op de verzameling en het gebruik van data - met welk doel, onder welke voorwaarden, door wie, welke data - , en op de bijzondere functie die publieke gegevens hebben. Als we vinden dat er publieke zaken zijn waarbij het maatschappelijk belang zwaarder weegt dan een commercieel belang, dan moeten we ook de gegevens met betrekking tot die publieke zaken beschermen.