Mensenrechtenorganisaties Bits of Freedom en Amnesty International eisen onmiddellijke opschorting van de inzet van bevoegdheden uit de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) waarmee op grote schaal gegevens van burgers worden vergaard, geanalyseerd en uitgewisseld met buitenlandse diensten. Aanleiding is een vernietigend rapport van de CTIVD over de uitvoering van de Wiv door de AIVD en MIVD.

‘Essentiële waarborgen voor de bescherming van de rechten van het individu missen echter, geheel of gedeeltelijk, hun invulling in de praktijk’, zo blijkt uit het rapport van de CTIVDVoortgangsrapportage Wiv 2017. ‘Ook is effectief toezicht op de naleving van de verplichtingen die de wet stelt nog onvoldoende mogelijk’. Bits of Freedom en Amnesty International vinden dat die keiharde conclusie voor minister Ollongren aanleiding moet zijn om maatregelen te treffen om de rechten van mensen te beschermen.

Toezegging minister Ollongren onvoldoende

De minister erkent dat de diensten de impact van de nieuwe wet hebben onderschat. Verder geeft ze in haar reactie aan dat ze de interne processen bij de diensten wil verbeteren. Bits of Freedom en Amnesty vinden deze toezegging onvoldoende. In de tussentijd kunnen de diensten op basis van de Wiv nog altijd op grote schaal gegevens van burgers vergaren, analyseren en met buitenlandse diensten uitwisselen zonder de toegezegde waarborgen of noodzakelijke controle. Beide organisaties vinden dit onacceptabel.

Toegezegde waarborgen en toezicht ontbreken

Bij invoering van de wet is toegezegd dat de uitbreiding van bevoegdheden gepaard zou gaan met meer waarborgen en beter toezicht. En in aanloop naar het referendum over de Wiv bezwoeren de minister-president en de verantwoordelijke ministers dat de AIVD en MIVD zo gericht mogelijk gegevens zouden gaan verzamelen. Ook zegden ze toe niet relevante gegevens zo snel mogelijk te verwijderen.

Uit het CTIVD-rapport blijkt dat het criterium ‘zo gericht mogelijk’ niet in het interne beleid van de diensten is opgenomen. Daardoor is er volgens de CTIVD een hoog risico dat dat diensten gebruik maken van onrechtmatige bulkinterceptie. Bovendien signaleert de CTIVD een hoog risico dat niet relevante gegevens te lang worden bewaard. Tot slot concludeert de CTIVD dat er onvoldoende mogelijkheden zijn voor effectief toezicht op de diensten. Volgens Bits of Freedom en Amnesty International dienen de geconstateerde problemen eerst opgelost te worden en tot die tijd sowieso niet op grote schaal gegevens van burgers worden vergaard, geanalyseerd en uitgewisseld met buitenlandse diensten.