Online wangedrag verjaagt mensen uit een deel van het publieke domein. Gescheld en dreigementen kunnen iemand tot diepe wanhoop drijven. Regelmatig klinkt daarom de roep om anonimiteit online onmogelijk te maken. Dit zal contraproductief uitpakken, waarbij juist de meest kwetsbare internetgebruikers de eerste slachtoffers kunnen zijn.

 

Klaar met 'online bagger'

D66 en VVD lanceerden het idee om iedere burger een ‘digitale kluisVVD en D66 willen 'digitale kluis met persoonsgegevens'’ te geven waarin gegevens veilig worden bewaard. Onderdeel hiervan zou een online identiteitsbewijs moeten zijn. Platforms als Facebook of YouTube kunnen daarmee controleren of iemand is wie zij of hij zegt te zijn. Zo’n online paspoort werd eerder voorgesteld door journalist Harald Doornbos'Zonder anonimiteit geen Harald Doornbos', die klaar was met ‘online bagger’. Ook publicist Jan Kuitenbrouwer bepleit een einde aan de anonimiteit in zijn pamflet DatadictatuurJan Kuitenbrouwer in de Volkskrant: Van digitale democratie naar datadictatuur: ‘Een fundamenteel euvel van de onlinecultuur is de anonimiteit. Het nodigt uit tot allerlei vormen van asociaal gedrag.’

Andere oplossingen

Hoewel het asociale gedrag een serieus probleem is, hoeven we daar de mogelijkheid om anoniem te blijven niet aan op te offeren. Langdurig effectief anoniem op internet blijven is bijzonder moeilijk en vergt specialistische kennis en discipline. Steeds minder diensten kan je anoniem gebruiken. Veel platformen vragen bij twijfel al om identificatie – geverifieerde profielen zijn voor hen veel interessantere handelswaar dan anonieme. Maar platformen als Facebook en Twitter, waar de meeste klachten over klinken, kunnen veel betere middelen inzetten om het wangedrag te bestrijden. Er kunnen enorme slagen gemaakt worden door meer te doen aan moderatie, minder gebruik te maken van controverse om bezoekers langer te boeien en de gebruiker zelf meer handvatten te geven om content te selecteren. Op YouTube zien bezoekers steeds agressievere video’s en de algoritmes sturen kijkers ervan in een trechter met nog extremere content, want zo’n escalatie houdt de aandacht vast. Interfaces van platforms nodigen ook niet uit tot het geven van goed doordachte en beargumenteerde reacties. Snelle reacties die weer heftige reacties uitlokken maken meer kans om hoog in de timeline te blijven staan.

Waarom anonimiteit behouden?

Maar toch: waarom de optie van anonimiteit behouden? Waarom staat niet iedereen gewoon achter haar of zijn mening? Er zijn heel goede redenen om anonimiteit overeind te houden, juist ten bate van kwetsbare gebruikers die zonder uitingsmogelijkheid verder gemarginaliseerd kunnen worden. Vrouwen die last hebben van stalkers kunnen van achter een schuilnaam sociale contacten onderhouden, zonder meteen weer aangesproken te worden door die vervelende ex. Ook jongeren die gebukt gaan onder grote sociale druk krijgen dankzij anonimiteit nog wat bewegingsvrijheid. Veel scholen willen tegenwoordig dat hun leraren controverse mijden, bang dat hun instelling in opspraak raakt. Leraren die online vol overtuiging stelling nemen in maatschappelijke discussies, zoals voor- of tegenstanders van vaccinatie of de klassieke Zwarte Piet, lopen het risico dat hun contract niet wordt verlengd. Anonimiteit geeft zo’n leerkracht gelegenheid toch een zinvolle bijdrage te leveren aan het debat.

Wellicht wat naïef?

En in Nederland durven de meeste mensen wel kritiek te hebben op de eigen overheid, maar als je online discussieert over het Turkije onder Erdogan, kan je familie die daar nog woont worden aangesproken op wat jij zegt. We zien ook in welke richting Amerika, Hongarije, Polen en Italië zich bewegen. Wie denkt dat Nederlanders exceptioneel verstandig zijn en daarom immuun voor de autoritaire verleiding, is wellicht wat naïef.

Vrije zelfontplooiing

Anoniem online kunnen zijn is ook belangrijk voor een vrije zelfontplooiing. Jongeren die twijfelen over hun seksuele geaardheid of zich willen informeren over soa’s moeten anoniem informatie kunnen zoeken en in gesprek kunnen gaan, zonder sporen achter te laten. Je wilt niet dat ouders bij het volgende computergebruik aanbiedingen ontvangen die zijn afgestemd op de voorkeur of problemen van hun kind, terwijl het kind thuis niet veilig over dergelijke onderwerpen kan praten.

VN

Speciaal VN-gezant voor de Vrijheid van Meningsuiting, David KayeDavid Kaye is speciaal VN-gezant voor de Vrijheid van Meningsuiting, benadrukte in zijn rapportageZijn rapport over encryptie, anonimiteit en het raamwerk van mensenrechten over versleuteling en anonimiteit dat het gemarginaliseerde minderheden, journalisten, activisten, wetenschappers en anderen in staat stelt hun recht van vrije meningsuiting uit te oefenen. Het gebruik van hulpmiddelen voor versleuteling en anonimiteit moet volgens hem zelfs worden aangemoedigd.

Conclusie

Ja, we hebben een probleem met online wangedrag en daar moet meer tegen gedaan worden. Het nog verder terugdringen van onze privacy op het internet, waar bedrijven en overheden nu al tot op DNA-niveau proberen te achterhalen wie je bent en wat je doet en denkt, is echter niet de oplossing. Dat gaat teveel ten koste van onze persoonlijke levenssfeer en de vrijheid van expressie, terwijl er andere opties voorhanden zijn. Bovendien kan het toch al kwetsbare mensen in een nog penibeler positie brengen.