De Big Brother Awards 2018 zijn dinsdagavond toegekend aan minister Hugo de Jonge (VWS) en de Kamer van Koophandel. De zorgbewindsman kreeg de Expertprijs vanwege zijn wetsvoorstel ter bestrijding van fraude in de zorg, dat volgens artsen het medisch beroepsgeheim ernstig aantast. De Kamer van Koophandel werd met de ‘prijs’ berispt voor het ongevraagd doorverkopen van contactgegevens van zelfstandigen. Kirsten Fiedler ontving de Felipe Rodriguez Award als dankbetuiging voor haar inzet voor internetvrijheid.

In een goed gevulde Rode Hoed in Amsterdam werd voor de veertiende keer de staat van de privacy in Nederland doorgenomen. Belangrijkste thema was dit jaar het gebruik van data op terreinen als werk, onderwijs en zorg. Hierbij werd zowel gekeken naar het effect op publieke waarden als vertrouwelijkheid en democratie, en de gevolgen voor het individu.

Kloof

In zijn openingsspeechLees hier de speech van Hans de Zwart: De Kloof tussen model en werkelijkheid wees Bits of Freedom-directeur Hans de Zwart op de kloof tussen de modellen van de werkelijkheid die met behulp van data worden gemaakt, en de werkelijkheid zelf. “Er zit een kloof tussen wat het learning analytics systeem bijhoudt over studenten en de daadwerkelijke student. De data die er in de verschillende zorgsystemen zitten geven nooit een volledig beeld van een patiënt. En ook de meetdata over werknemers zegt niet veel over hoe die hun werk doen. Naarmate we steeds vaker geautomatiseerde beslissingen nemen op basis van de systeemwerkelijkheid in plaats van op basis van het individu, en naarmate die beslissingen steeds verder worden geautomatiseerd, wordt de kans groter dat we in die kloof vallen. Te beginnen met de mensen die in deze samenleving al een zwakkere positie innemen.”

XS4ALL

Hans sloot zijn speech af met kritische woorden voor het besluit van KPN om ‘het merk’ XS4ALL de nek om te draaien. “Het zou doodzonde zijn als de mensen, techniek en idealen van XS4ALL verloren zouden gaan.” Het zal niemand verbazen dat er bijval uit de zaal kwam toen hij zijn irritatie hierover uitsprak.

Publieksprijs

De eerste Award van de avond was de Publieksprijs. Hiervoor waren drie kandidaten boven komen drijven. De Belastingdienst werd genomineerd wegens onder meer het verspreiden van BSN-nummers van ondernemers, waardoor zij kwetsbaarder werden voor identiteitsfraude. Facebook werd door het publiek aangedragen naar aanleiding van het Cambridge Analytica-schandaal en het misbruiken van telefoonnummers die het had opgevraagd onder het mom van extra beveiliging. De Kamer van Koophandel omdat het contactgegevens van zzp’ers ongevraagd doorverkocht aan bedrijven die de kleine ondernemers om de haverklap benaderden, vaak ook op hun thuisadres. De winnaar met 39% van de stemmen bleek de Kamer van Koophandel.

Sportief

Waar eerdere winnaars zich nog al eens kwamen beklagen over het vermeende onrecht dat hen met de Award was aangedaan, betuigde deze organisatie zich sportiever. Niet alleen kwamen ze de onderscheiding met een serieuze delegatie ophalen, ze gaven ook aan te willen leren van deze berisping. “We zijn er niet trots op,” zei Liv van der Veen, Hoofd Beleid en Juridische Zaken. Ze schetste de dilemma's waar de organisatie mee worstelt: een deel van de ondernemers vindt vooral de beschikbaarheid van gegevens belangrijk, maar een forse minderheid ergert zich nadrukkelijk aan het delen van gegevens, vooral als het leidt tot een stroom van ongewenste telefoontjes. Ze nodigde haar toehoorders nadrukkelijk uit om zich te bemoeien met het initiatief KvK Data Dilemma’s, en de KvK Data Summit die in maart wordt georganiseerd.

Data op de werkvloer

Er volgde een panelgesprek over data op de werkvloer met Linda Vermeulen, lid van het expertpanel en bestuurder bij vakbeweging FNV, data-strateeg en enthousiast onderzoeker van 'the quantified selfJoost Plattel in VPRO's Tegenlicht over 'the quantified self'' Joost Plattel en Hans de Zwart. Een van de genomineerden voor de Expertprijs was het bedrijf Teleperformance'Toilettijd' levert Teleperformance nominatie Big Brother Award op, dat volgens werknemers in extreme mate hun doen en laten bijhoudt: tot op het toilet aan toe. Dit wordt door het panel van experts gezien als typerend voor de trend die gaande is: het dataficeren van alles en iedereen op de werkvloer. Iedereen en alle gedragingen worden in modellen gegoten vanuit het idee dat meer informatie meer grip geeft op de werkelijkheid. “Het wekt veel ergernis op bij werknemers,” zei Linda Vermeulen, die in haar vakbondswerk regelmatig te maken heeft met werkgevers die de grenzen opzoeken. “Bovendien zie je dat vooral mensen in lager betaalde functies ermee te maken krijgen.”

Joost Plattel vertelde over afwegingen die komen kijken als je probeert om gewetensvol data te gebruiken. Pas door het intensief te gebruiken en onderzoeken stuitte hij op de morele dilemma's en problemen. “Van alles meten word je echt niet gelukkig, merkte ik. De kwaliteit van leven gaat ook achteruit als je alsmaar bezig bent met meten.” Aan Hans de Zwart werd gevraagd wat ons te doen staat, gezien deze ontwikkelingen. “In verzet komen tegen de neiging van bedrijven om al maar meer data te verzamelen.” Ook omdat het besef volgens hem moet groeien dat de werkelijkheid zich gewoon niet in modellen laat vangen.

Expertprijs

Na dit gesprek schakelde presentatrice Monique Steijns over naar de Big Brother Award Expertprijs, waarvoor vijf kandidaten waren aangedragen door een zevental deskundigenDeze experts kiezen de grootste privacyschender in hun domein met zeer verschillende achtergronden. Naast het eerder genoemde Teleperformance was minister Wopke Hoekstra (Financiën) genomineerd omdat hij zijn Belastingdienst vertrouwelijke gegevens over het inkomen van burgers laat delen met verhuurders. Zijn collega Hugo de Jonge (VWS) maakte kans op de onderscheiding omdat hij het medisch beroepsgeheim bedreigt. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven was geselecteerd omdat haar lakse beleid de privacy van reizigers onvoldoende beschermt. Kenter Jeugdhulp was voorgedragen omdat door ondermaatse beveiliging van hun website PratenOnline gegevens van kwetsbare jongeren in handen van kwaadwillende hackers kwam.

Na zorgvuldig juryberaad kwam minister De Jonge als winnaar uit de bus. Hij mag de Expertprijs op zijn schoorsteenmantel zetten omdat zijn wetsvoorstel dat zorgfraude zou moeten bestrijden een grootschalige datauitwisseling in gang zet die naar oordeel van de experts veel te riskant is. Artsenfederatie KNMG noemt het voorstelNieuwe fraudewet: onnodige inbreuk op beroepsgeheim een ‘onnodige inbreuk op het medisch beroepsgeheim’. Het heeft eerder zelf een systeem in het leven geroepen dat de fraudebestrijding vormgeeft op een manier die de belangenvan de patiënt wél respecteert, en de minister werd opgeroepen zijn energie daar op te richten.

Weerwoord

De minister was niet in de gelegenheid om de onderscheiding zelf op te halen. Hij had wel een korte reactie gegeven: “Geld voor de zorg, moet besteed worden aan de zorg en aan niks anders. Jaarlijks kosten onrechtmatigheden en fraude met zorggeld de samenleving miljoenen euro’s. Dat is geld dat wordt opgebracht door ons allemaal. Daarom is er een wetsvoorstel in de maak dat ervoor zorgt dat toezichthouders, opsporingsdiensten en handhavende partijen hun kennis beter kunnen delen. Fraudeurs lopen zo eerder tegen de lamp. Maar dat betekent niet dat het medisch beroepsgeheim doorbroken wordt. Er wordt namelijk vastgelegd dat er met geanonimiseerde gegevens gewerkt moet worden, tenzij de patiënt zelf toestemming geeft om zijn gegevens te gebruiken. Privacy blijft dus beschermd. Want patiënt en arts moeten in vertrouwen informatie met elkaar kunnen delen. Met deze nieuwe wet kan er wel eerder en harder ingegrepen worden bij vermoedens van zorgfraude.”

Juryvoorzitter Linda Vermeulen was niet onder de indruk van dit verweer. “Het hele voorstel is bedoeld om fraude op te sporen. Hoe ga je dat doen met geanonimiseerde gegevens?”

Schakels

Er volgde een spoken word-interventie van Elten Kiene, die ter plekke een tekst schreef, gebaseerd op wat hij hoorde op het podium en om zich heen.

Controle nemen
In plaats van alle controle
Altijd uit handen geven

Niet bang zijn om vragen te stellen
Mezelf definieren voordat data dat doet
Ik ben niet te vangen
in een paar regels of momenten

Kijk ik geloof in clichés
Zoals

Samen staan we sterk
En elk vogeltje moet zingen hoe hij of zij gebekt is

En elke schakel in de ketting is belangrijk
Wij zijn allen schakels in diezelfde ketting online

Felipe Rodriguez Award

Na twee Awards die eigenlijk tikken op de vingers waren, was het tijd voor een pluim. De positieve Felipe Rodriguez Award werd uitgereikt aan Kirsten Fiedler, Managing Director van EDRi. Met haar jarenlange inzet heeft ze van de Europese digitale burgerrechtenbeweging een sterke, invloedrijke organisatie gemaakt. Namens Bits of Freedom prees Evelyn Austin haar werk: “In het afgelopen decennium was haar bijdrage aan de bescherming van onze mensenrechten een rustige, bedachtzame, volhardende inspanning. Meestal buiten de schijnwerpers, maar het was onmisbaar.” In haar dankwoord onderstreepte Fiedler het belang van internetvrijheid voor het werk van activisten op tal van andere terreinen, die zonder bewegingsruimte online ernstig gehinderd zouden zijn. Ze riep daarom op om verbinding te zoeken met mensen die op andere terreinen actief zijn, ook omdat hun steun van groot belang is in de strijd voor internetvrijheid en privacy.

No more bets

Hiermee was het podiumprogramma ten einde en konden de honderden anwezigen wat drinken en vooral in gesprek gaan over hetgeen aan de orde was gekomen. Liefhebbers van het betere gokwerk konden in de gang terecht bij de Black Box Bellagio, een uniek casino dat geen geld aanneemt, maar uit is op jouw vrijheid, integriteit en persoonlijke gegevens. “Speel met de (on)eerlijkheid van verwachte waardes en kansen, voorspelde risico’s en het opgeven van je identiteit. Disclaimer: het huis lijkt altijd te winnen...”

Dank!

Deze mooi avond in De Rode Hoed werd mede mogelijk gemaakt door een aantal geweldige partners van Bits of Freedom. De vormgeving van de avond en de bijbehorende website is gedaan door Vera van de Seyp en Michael Tjia. De kaartverkoop konden we doen met Voordemensen. We waren in deze fantastische zaal dankzij De Rode Hoed. En de Felipe Rodriguez Award konden we ook dit jaar weer uitreiken dankzij XS4ALL. En tenslotte: hartelijke dank aan onze vrijwilligers!