Wie bewaakt de bewakers – en gaan ze zelf nog nadenken?
Op initiatief van het Tijdschrift voor de Politie vond onlangs een debat plaats over de technologisering van de politie. Het thema: Robocop en de rechtsstaat; wie bewaakt de bewakers? Namens Bits of Freedom mocht Hans de Zwart de discussie inleiden met kritische vragen aan het adres van de politie.
Liever luisteren, dan lezen? Hier is de audio-versie van deze drie vragen aan de politie:
De stelling die voor ons ligt: “In deze digitale wereld mag de politie alle mogelijkheden gebruiken die er zijn”, is geen eerlijke stelling. Want iedereen bij de politie is zich ervan bewust dat ze niet alle mogelijkheden mogen gebruiken die er zijn, en ik durf zelfs te zeggen dat er niemand bij de politie werkt die alle mogelijkheden zou willen kunnen gebruiken. Als je aan mensen vraagt of ze het een goed idee vinden om in elke slaapkamer van Nederland een politiecamera op te hangen (handig voor de politie en goed om bijvoorbeeld huiselijk geweld tegen te gaan), dan is er niemand die dat ziet zitten. Ook niet als de politie belooft de camera's alleen aan te zetten als dat nodig is. De stelling is dus te scherp neergezet. De interessante vraag is natuurlijk waar we de grens willen trekken over wat de politie wel en niet mag doen.
Om die vraag te beantwoorden wil ik een citaat van Obama uit 2014 als uitgangspunt nemen. Hij zeiObama Outlines Calibrated Curbs on Phone Spying:
The power of new technologies means that there are fewer and fewer technical constraints on what we can do. That places a special obligation on us to ask tough questions about what we should do.
Hierbij dus drie tough questions over de politie en technologie.
Wanneer vertelt de politie de waarheid over wat ze nu al kunnen?
Mijn eerste vraag is wanneer de politie het echte verhaal gaat vertellen over hoe technologie het mogelijk maakt om met dezelfde bevoegdheden (en dus met dezelfde waarborgen) ons veel beter in beeld te krijgen. En dat dit leidt tot een grotere inbreuk in onze persoonlijke levenssfeer zonder dat daar sterkere waarborgen tegenover staan. In de bijna twintig jaar dat de politie bijvoorbeeld de bevoegdheid heeft om telefoon- en internetverbindingen af te tappen, is het gebruik van de telefoon en het internet nogal veranderd. Terwijl de opbrengst van een tap, en daarmee ook de inbreuk op onze vrijheid, drastisch is toegenomen, zijn de waarborgen niet meegegroeid. Daar komt nog eens bij dat allerlei zaken die eerst begrenst werden door de hoge kosten (denk aan de inzet van surveillance vanuit de lucht door middel een helicopter) door de technologische ontwikkelingen nu opeens betaalbaar worden (de kosten van de inzet van drones zijn verwaarloosbaar).
De politie heeft de verantwoordelijkheid om een visie op gebruik van data te ontwikkelen, we kunnen er niet langer op wachten.
Waar blijft fatsoenlijk social mediabeleid voor de politie?
De tweede tough question is wanneer er eindelijk fatsoenlijk beleid komt op het gebied van social media en de politie. Op ten minste twee manieren gaat dat nu niet goed. De politie experimenteert er op los als het gaat om het volledig geautomatiseerd monitoren van de Nederlandse delen van Twitter (de vertaling naar de fysieke wereld is alsof je op elke straathoek een agent neerzet). Tegelijkertijd is de politie zelf ook actief op social media en plaatst daar keer op keer (vaak met de beste bedoelingen) beelden waarop daders, slachtoffers en omstanders, of hun verblijfplaats, geïdentificeerd kunnen worden. De politie maakt daarmee kwetsbare mensen nog kwetsbaarder.
Waar blijft de visie van de politie zelf?
Maar mijn belangrijkste vraag gaat over de visie van de politie op de wet. En dan heb ik niet over het feit dat de politie zich al jarenlang structureel niet aan de wet houdtGedogen in Nederland is negeren dat de politie zich niet aan de wet houdt (bijvoorbeeld de politiewet). Nee, het gaat ons bij Bits of Freedom om het totale gebrek aan visie over wat je als de politie met technologie zou moeten willen kunnen. De keren dat wij met politie praten en ons laten informeren over de verschillende ‘proeftuinen’ gedragen de betrokken politiemensen zich vaak als een soort kind dat de handen niet uit de snoeppot kan houden. Het is volgens de politie steeds aan de politiek om te bepalen hoe ver ze mogen gaan. Dat is een zwaktebod. Hoezo kan de politie geen visie formuleren over haar eigen rol in een digitale wereld? En dan een rol waarbij onze vrijheid en gelijkheid gegarandeerd zijn en we onze democratische rechtsstaat in stand kunnen houden. De politie heeft de verantwoordelijkheid om zo'n visie te ontwikkelen, we kunnen er niet langer op wachten.