Klokkenluiders zijn essentieel voor een gezonde en werkende democratie. Leon Willems, oprichter van Publeaks, legt in een gastblog uit waarom.

Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli, wordt beschouwd als één van de eerste klokkenluiders van ons land. Halverwege de 19de eeuw publiceerde Multatuli als ambtenaar in de toenmalige kolonie Nederlands-Indië het boek Max Havelaar. Hierin stelde hij de uitbuiting van de inheemse Javaanse bevolking aan de kaak.

Hoewel zijn boek en de moed om deze kwestie aan de kaak te stellen tegenwoordig alom worden geprezen, werden zijn opvattingen destijds door velen verafschuwd en bleef hij na zijn ontslag uit rijksdienst berooid achter. Ook vandaag de dag krijgen klokkenluiders niet de bescherming en steun die ze verdienen.

Weerstand

Klokkenluiders zijn essentieel voor een gezonde en werkende democratie. Een democratie met een vrije en onafhankelijke pers heeft luisteraars, kijkers, lezers en burgers nodig die als bron fungeren en journalisten in staat stellen om de macht te controleren.

Toch roepen klokkenluiders nog altijd weerstand op en hebben hun acties vaak verregaande consequenties. Denk bijvoorbeeld aan de klokkenluiders in de bouwfraude-affaire in 2001 en de WODC-affaire in 2019. Aad Bos'De achtbaan van de bekendste klokkenluider van het land' kon geen baan meer vinden in de bouwsector omdat hij verboden prijsafspraken aankaartte en Marianne van Ooyen'Klokkenluider WODC: grote zorgen over onderzoeken onafhankelijkheid ' ondervond repercussies toen zij meewerkte aan een Nieuwsuur-uitzending over ambtenaren binnen het Ministerie van Justitie die oneigenlijke druk uitoefenden op onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek.

Het Huis van Klokkenluiders

Daarnaast hebben we in de afgelopen jaren gezien dat klokkenluiders niet hoeven te rekenen op de bescherming van het Huis van Klokkenluiders. Dit Huis is opgericht in 2016 en bedoeld om melders van misstanden bij te staan, maar heeft ondanks honderden verzoeken nog geen enkel onderzoek naar misstanden afgerond. Dit is niet verbazingwekkend, als je bedenkt dat de wetgeving waar het Huis zich op beroept niet stevig genoeg is om klokkenluiders effectief te beschermen. Bovendien beschikt het Huis amper over financiële middelen en kan het niet onafhankelijk van de overheid opereren.

Daar komt nog bij dat het voor klokkenluiders in Nederland nog steeds onzeker blijft of zij aanspraak kunnen maken op juridische bescherming als zij naar buiten treden over misstanden. Ook bevat de Wiv 2017 (beter bekend als de Sleepwet) onvoldoende maatregelen die ervoor zorgen dat de communicatie tussen journalisten en bronnen wordt beschermd.

De kwetsbare positie van klokkenluiders is slecht nieuws voor onze democratie. Het ondermijnt de bereidheid van klokkenluiders om misstanden aan de kaak te stellen en te delen met journalisten. Want zeg nou zelf, als jij je baan, huis of inkomen kunt verliezen, trek jij dan nog je mond open?

Publeaks

Zonder klokkenluiders als belangrijke informatiebronnen kunnen journalisten hun rol als waakhond van de democratie niet vervullen. Om recht te doen aan het belang van klokkenluiders heeft Free Press Unlimited samen met diverse Nederlandse media het online platform Publeaks opgericht. Via de website Publeaks kunnen klokkenluiders informatie uitwisselen met media van hun keuze zonder daarbij hun identiteit te onthullen. Dit kan de zorgen van klokkenluiders voor de gevolgen van hun onthullingen aanzienlijk beperken.

Op basis van de in vertrouwen gedeelde informatie kunnen journalisten op hun beurt de tips onderzoeken en verifiëren door op zoek te gaan naar meerdere bronnen en documenten die de misstand bevestigen. Zo draagt Publeaks bij aan de bescherming van klokkenluiders en stelt het journalisten in staat om zaken aan het licht te brengen die machthebbers, grote bedrijven en criminele bendes liever onder de pet houden.

Inmiddels zijn er in Nigeria, Indonesie en Mexico vergelijkbare platforms aan Publeaks opgezet, in landen waarin de capaciteit van de pers afneemt om de macht te controleren. Ik ben er trots op dat we samen met journalisten en media in die landen een bijdrage leveren aan het tegengaan van corruptie, machtsmisbruik door overheden en bedrijven. Zo bezien zijn er overal Multatuli’s, mensen die hun verantwoordelijkheid nemen voor de publieke zaak en sociale rechtvaardigheid nastreven. Daarom blijf ik mij namens Free Press Unlimited inzetten voor publeaks, zodat ook de Multatuli's van de 21ste eeuw de kans krijgen om op een effectieve en veilig manier de vinger op de zere plek te leggen.