Een focus op optimalisatie en een blind geloof in data heeft enorme negatieve consequenties voor onze bewegingsvrijheid, stelt onze Evelyn Austin in haar openingsspeech bij de Big Brother Awards. Van "Arbitrage 2.0" tot Handhaving 2.0: wat kunnen we leren van de Video Assistant Referee?

Vorige maand speelden de Duitse clubs Holstein Kiel en Bochum tegen elkaar in de tweede divisie van de Duitse Bundesliga. Het staat 1-0 voor Holstein Kiel, en Silvère Ganvoula, een aanvaller van Bochum, rent op het doel af. Ganvoula mist en de bal gaat bij de tegenpartij over de achterlijn. Dit zou normaal gesproken resulteren in een doelschop. De keeper krijgt echter de opdracht om te wachten totdat de "video assistant referee" iets heeft kunnen controleren. Het beraad van deze videoscheidsrechter resulteert, tot ieders verbazing, in een penalty voor Bochum. Hoe dan?

Een speler van Holstein Kiel die achter de achterlijn staat op te warmen, blijkt de bal terug het spel in hebben geschopt voordat de bal goed en wel de lijn over was. Gele kaart.Bekijk het fragment terug op YouTube. Michael Eberwein wordt daarmee de eerste niet-meespelende, vervangende speler ooit in het professionele voetbal, die een penalty veroorzaakt. Om het nog zuurder te maken: Eberwein is nieuw bij de club, en is in nog geen één wedstrijd voor de ploeg uitgekomen. Dit moment is dus de eerste keer dat hij überhaupt tijdens een officiële wedstrijd voor Holstein Kiel de bal aanraakt. De BBC schrijft naar aanleiding van het indicident: "Footballers beware, there is no escaping VAR."

Wat is de VAR?

"De Video Assistant Referee", schrijft de KNVB, "is een scheidsrechter die [...] de arbitrage kan ondersteunen in het nemen van beslissingen tijdens de wedstrijd." De videoscheidsrechter kijkt via videobeelden op afstand met de wedstrijd mee en spoort "clear and obvious errors" op in vier type situaties die wedstrijdsbeslissend zouden kunnen zijn.

De KNVB is naar eigen zeggen internationaal voorloper op dit gebied, onder andere met de pilot "Arbitrage 2.0". Vorig jaar opende de voetbalbond in Zeist een heuse "control room", het ARAG KNVB Replay Center. In het Replay Center kunnen vijf videoscheidsrechters tegelijk actief zijn. Per werkstation zitten, van links naar rechts, de assistent-VAR en de VAR, en één of twee technici van het bedrijf dat de technologie levert, Hawk-eye. De grootste sponsor van het Replay Center is ARAG, een rechtsbijstandsverzekeraar. Zij schrijft op haar website: "De KNVB scheidsrechters zorgen voor fair play in het veld. ARAG zorgt voor juridische fairplay in de maatschappij. Dat is waarom wij partner van de KNVB scheidsrechter zijn."

Controverse na controverse

De videoscheidsrechter is dit seizoen ook geïntroduceerd in de Engelse Premier League... en dat is niet onopgemerkt gebleven. Elk weekend is er weer een nieuwe VAR-controverse. Mijn favorieten zijn de "armpit offside" van Liverpool-speler Roberto Firmino en de "marginal toe" van Sheffield-speler John Lundstram. Deze laatste beslissing luisterde zo nauw dat het bijna vier minuten duurde voordat kon worden geconcludeerd dat Lundstram inderdaad buitenspel stond. Tot zover de "clear and obvious error".

Voetbal vs. arbitrage 2.0

Het ruwe, imperfecte maar geliefde voetbal dat elke zondag weer heel langzaam in botsing komt met "Arbitrage 2.0". Hoewel het drama dat dit oplevert eindeloos fascineert, wil ik het eigenlijk hebben over welke lessen we hieruit kunnen trekken. Ik zie namelijk veel overeenkomsten tussen de VAR in het voetbal en de praktijken waar Bits of Freedom elke dag tegen strijdt. De VAR wordt gekenmerkt door een drang naar optimalisatie, een eindeloos geloof in data, en een steeds grotere beperking van onze bewegingsvrijheid. Hetzelfde kun je zeggen over de digitale pilots van de politie, de macht van de platforms, en de surveillancehonger van de overheid.

Optimalisatie en de "edge case"

Ten eerste die optimalisatie, want dat is de voornaamste reden om de VAR in te zetten. Wie zich de Expertprijs-kandidaten van vorig jaar nog kan herinneren, is vast de nominatie van Teleperformance‘Toilettijd’ levert Teleperformance nominatie Big Brother Award op niet vergeten. Als werknemer van callcenter Teleperformance moet je bij alles wat je doet een code opschrijven. Wanneer je een mailtje typt, wanneer je een telefoontje pleegt, en wanneer je naar de wc gaat. Elke maand krijg je een overzicht toegestuurd met jouw prestaties en die van je collega's. Niet alleen hoeveel klantengesprekken je hebt gevoerd, maar ook hoeveel plaspauze je hebt opgenomen.

Naast het verkleinen van je autonomie en privacy, heeft deze drang naar optimalisatie andere negatieve gevolgen. Optimaliseren doe je in veel gevallen door te generaliseren. Neem Facebook. Bij Facebook vertaalt deze zucht naar optimalisatieOm het probleem Facebook op te lossen, moeten we Facebook even helemaal vergeten. zich naar één cultuur, één interface en één set aan regels voor miljarden gebruikers verspreid over alle continenten.

In Ruined by DesignLees meer over het boek. schrijft ontwerper Mike Monteiro over het designbegrip "edge case". Een "edge case" is een probleem, een situatie of een gebruiker dat alleen voorkomt onder heel specifieke omstandigheden. Edge cases zijn problemen die niet opgelost hoeven te worden, omdat ze het succes van een product niet in de weg staan. Monteiro zegt daarover:

"Facebook now claims to have two billion users[. One] percent of two billion people, which most [designers] would consider an edge case, is twenty million people. [...] These are the trans people who get caught on the edges of "real names" projects. These are the single moms who get caught on the edges of "both parents must sign" permission slips."

Vertaald naar, zeg, de Belastingdienst, kennen we in Nederland 174 duizend "edge cases". Optimalisatie-systemen creëren problemen voor deze mensen die "by design" niet zullen worden opgelost. Ofwel, optimalisatie-systemen werken voor de dominante meerderheid en schuiven de rest, de "edge cases" opzij.

Geloof in data

Dan is er dat blinde geloof in data. Voorstanders van de VAR zeggen dat, dankzij de technologie, de regels met een hogere precisie en consistentie kunnen worden toegepast. De VAR heeft vanuit de KNVB Control Room een god's eye view op het voetbalveld, en de mogelijkheid om vooruit en terug te gaan in de tijd, te versnellen en te vertragen. Deze afstand en abstractie creëren de illusie dat de wereld door de ogen van de VAR ongefilterd is. Objectief, in kaart gebracht. Is dat hoe het is om bij SyRI, bij DUO, of bij Google aan de knoppen te draaien?

Maar laten we even naar de feiten kijken. In september, een maand na de start van de Premier League, maakte de competitie bekend dat de VAR tot dan toe 227 beslissingen had gecontroleerd. Zes keer heeft de VAR de beslissing van de scheidsrechter doen veranderen, ofwel in 2,7% van de gevallen. Maar de VAR heeft zelf óók 4 keer een ernstige overtreding, een "clear and obvious error", van een speler tijdens een wedstrijd over het hoofd gezien. De toevoeging van technologie lijkt dus niet zozeer te leiden tot meer objectiviteit, zoals beloofd, maar tot een verplaatsing, of zelfs een verhulling, van de subjectieve beoordeling. "VAR," zoals een voormalige keeper het stelde, "is just someone else's opinion".

Gelukkig zijn er mensen die nadenken over hoe we deze fouten in de toekomst kunnen voorkomen, namelijk - je raadt het misschien al - met meer technologie. Mijn favoriete oplossing voor de VAR-perikelen, moet toch deze zijn: de smart ball. De maker van de smart ball stelt dat in combinatie met beacons en camera's langs het veld, en sensoren op alle spelers, je tot binnen een paar centimeter nauwkeurig kunt zien waar een speler zich bevindt, en tot een paar millimeter nauwkeurig waar de bal zich bevindt ten opzichte van de lijn. En wanneer de VAR, de beacons, de sensoren en de camera's niet de data opleveren die we willen, plaatsen we beacons bij. En als dat niet genoeg data oplevert, voorzien we de spelers van nog meer wearables.

Door steeds meer data te creëren, ontstaat langzaam een digitaal terrein dat de fysieke realiteit steeds meer en meer in de verdrukking brengt. Dit brengt me bij mijn derde punt, namelijk onze afnemende bewegingsvrijheid.

Bewegingsvrijheid

Op het voetbalveld moeten de spelers zich verhouden tot een alziend oog dat - mogelijk - beter dan zijzelf weet waar elke elleboog zich in relatie tot elke oksel bevindt. Supporters juichen pas als de Control Room in Zeist toestemming geeft. En dan is er nog de scheidsrechter. Kan die nog nee zeggen, wanneer de data ja zegt? Betekent op de hoogte zijn van een overtreding, automatisch een bekeuring?

Ik wil je vragen na te denken over een gemiddelde dag. Over de grote of kleine overtredingen die je onderweg naar werk of familie ziet of begaat. Voetgangers die door rood oversteken, een koffie-to-go in de bus omdat je het koud hebt. Stel dat de politie - of een BOA - van elke overtreding op de hoogte wordt gesteld. Wat dan? Ik voel een pilot aankomen, "Handhaving 2.0", die het probleem tacklet van een overdaad aan informatie. Waarbij de vraag natuurlijk zal zijn hoe de handhaving geoptimaliseerd kan worden. Mijn vermoeden is dat er technologie aan te pas zal komen.

Wie is de baas op het nieuwe speelveld?

Om ons heen zijn bedrijven en overheden verwikkeld in een race om de wereld steeds nauwkeuriger in kaart te brengen. Ze laten zich daarbij leiden door een ongebreideld geloof in data en een drang naar optimalisatie. De kaart wordt alsmaar groter. Ik hoef je niet te vertellen dat de persoon die de kaart maakt, veel macht heeft. En dat een kaart niet een objectieve weergave is van de wereld, maar een realiteit schept.

Maar wie zijn eigenlijk de cartografen van deze nieuwe, digitale terreinen? Zijn het de bedrijven die de technologie leveren en de data delven, of zijn het de instituties die de Control Room optuigen? En welke positie - en rechten - hebben jij en ik hierbinnen? "Fair play", bij het ARAG KNVB Replay Center van groot belang, betekent dat iedereen zijn best doet zich aan de regels te houden, maar ook dat de regels helder zijn, voor iedereen gelijk, en *kunnen* worden nageleefd. Is daar sprake van, wanneer ons de toegang tot het terrein wordt ontzegd, grenzen steeds worden verlegd, en "arbitrage" achter steeds meer rookschermen verdwijnt? Als je het mij vraagt niet.