De nood is door de coronacrisis hoog en maatregelen worden in rap tempo doorgevoerd. Maar denkt de overheid aan de tekentafel genoeg na over hoe de maatregelen - mogelijk blijvende - impact zullen hebben op onze rechten en vrijheden? Dat geldt niet alleen voor de corona-apps, maar ook voor andere maatregelen. Wij herinneren de Tweede Kamer en gemeenten aan de belangrijkste voorwaarden waar over nagedacht moet worden bij het treffen van maatregelen.

De rechtsstaat met het virus weggooien

In de strijd tegen het coronavirus wordt wereldwijd geëxperimenteerd met surveillancetechnieken waarbij data gebruikt worden om in kaart te brengen hoe individuen zich bewegen, met wie ze in contact zijn geweest en of burgers zich aan de quarantaine maatregelen houden. Niet alleen in de vorm van een app, maar ook andere maatregelen die voor de crisis niet bespreekbaar waren, worden nu in rap tempo uit de kast getrokken. Ook in Nederland worden deze mogelijkheden verkend.

Ondanks dat we begrijpen dat we ons in een uitzonderlijke situatie bevinden, maken wij ons zorgen over of onze rechten en vrijheden niet te veel onder druk komen te staan. Daarom stuurden we Tweede Kamerleden en gemeenten een brief, waarin we hen oproepen om onze rechten te beschermen. Daarnaast herinneren we hen aan de voorwaarden waar maatregelen aan moeten voldoen. We willen namelijk voorkomen dat het kind met het badwater wordt weggegooid, of de rechtsstaat met het virus…

Zijn ‘slimme technologische oplossingen’ wel zo slim?

Google levert locatiegegevens aan Google grijpt crisis aan om massasurveillance te legitimeren over waar mensen zich bevinden tijdens de lockdown en Facebook gaat gebruikers vragen naar hun gezondheid. Gemeenten denken na over hoe ze kunnen experimenteren met de enorme hoeveelheid gegevens die binnen handbereik ligt. Maar ook het Ministerie van Volksgezondheid nodigt bedrijven uit om mee te denken over ‘slimme digitale oplossingen’. Gegevens over het gedrag of de gezondheid van personen lijken voor de hand liggende data om informatie in te winnen over de verspreiding van het virus en de werking van – al dan niet intelligente – lockdowns. Maar of het gebruik ervan echt zo slim is, valt nog te bezien. Vooralsnog lijken overheden vooral nog te stuntelen met persoonsgegevens, zonder te weten wat ze nu echt willen en zijn burgers proefkonijn.

Nadenken voor doen

Wij roepen de overheid op tot nadenken voor doen. Want wat is nu precies het probleem dat ze proberen op te lossen? Wat is precies het doel van de maatregel? Mag de maatregel volgens de wet? Zijn er niet minder ingrijpende alternatieven te bedenken? Hoe staat de maatregel in verhouding tot de inbreuk op de rechten en vrijheden van een individu? Belangrijk is dat de overheid van tevoren goed in beeld brengt wat mogelijke risico’s en effecten van een maatregel zijn en hoe burgers daartegen beschermd kunnen worden. Maar misschien moet eerst nog afgevraagd worden of de beoogde maatregelen wel effectief zullen zijn. Want hoewel positieve effecten nog niet aantoonbaar zijn, is duidelijk dat de impact voor burgers, de maatschappij en de rechtsstaat groot en misschien wel onomkeerbaar zullen zijn. Is dat het echt waard?

Net als altijd denken we graag mee over de borging van mensenrechten bij de maatregelen die getroffen worden in strijd tegen het coronavirus. Wij houden de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten en roepen waar nodig ter verantwoording.