De eerste poging van het kabinet om een "slimme digitale oplossing" tegen het coronavirus te ontwikkelen, eindigde met een zwaar bekritiseerde spelshow. De reflectie van het ministerie: we gaan er mee door, maar gewoon wat minder opzichtig. Zo mogelijk nog schadelijker voor het broodnodige vertrouwen van de samenleving.

Slim hoeft het niet meer te zijn

Vorige week herhaalde de minister in het debat in de Tweede Kamer het nog maar eens: "Zo zouden we dus [...] geen verplichtingen nodig hoeven te hebben om toch een massaal gebruik in Nederland te zien. Want die 60% moeten we dan wel zien te halenDe minister baseert zich voor die zestig procent op wetenschappelijk onderzoek." Dat massale gebruik, op vrijwillige basis, is alleen haalbaar als de samenleving vertrouwen heeft in de overheid, de app en het proces waarmee die app gebouwd wordt. En zelfs dan is brede adoptie geen gegeven. Maar zodra er maar de minste of geringste twijfel is over de effectiviteit en veiligheid van de app, kun je dat wel vergeten. En het bouwen aan vertrouwen uit de samenleving is alleen maar belangrijker geworden, nadat het ministerie in de eerste ronde veel te gehaast van start ging.

Het ministerie is nu bezig met een nieuwe app. Koste wat het kost, zo lijkt het. Die app is gedegradeerd van "oplossing" tot een "ondersteuning" voor het contactonderzoek en hoeft blijkbaar ook niet meer "slim" te zijn. Maar laat je niet verwarren: de minister is nog altijdHet ministerie publiceerde eerder "een proces voor goedwerkende digitale oplossingen" op zoek naar een technologische oplossing voor een nog altijd ongedefinieerd probleem. Het grote verschil is dat het ministerie nu minder open is over wat het precies wil bereiken. De app "wordt gerealiseerd door een aantal overheidsorganisaties". Die worden dan "aangevuld met externe deskundigen".

Het betrekken van externe deskundigen is toe te juichen, als daar tenminste naar geluisterd wordt Eerder konden experts zich "vanuit [hun] professionele integriteit niet verbinden aan de uitkomsten". En als die voor zoveel mogelijk verschillende perspectieven kunnen zorgen. Het lijstje met experts stemt wat betreft die tweede voorwaarde weinig hoopvol: in een team bestaand uit acht witte mannen, hoe deskundig ook, zullen essentiële perspectieven ontbreken die noodzakelijk zijn wanneer je een app maakt die voor alle Nederlanders moet werken. In onze input aan het ministerie schreven we daarom ook dat interdisciplinariteit, diversiteit en co-creatie van essentieel belang zijn. “Nothing about us without us.“

Een open source schilletje

Voor het einde van de maand moet er een proof of concept af zijn. De "tussenresultaten" moeten vanaf volgende week publiek beschikbaar zijn. De minister doet dat "om niet alleen te laten zien wat we doen en waar we staan maar ook om de kennis en ervaring van iedereen die mee wil doen actief te benutten." Maar zo simpel is dat niet. Daar is meer voor nodig.

Dat die code openbaar wordt, is mooi. Maar daarmee is nog geen sprake van een transparant proces. Als het dat wel zou zijn, dan zou de minister ook transparant zijn over het probleem dat hij probeert op te lossen. Want waarom voelt de minister de noodzaak om "de belasting van de GGDDe reductie van de belasting bij de GGD lag aan de basis van de marktconsultatie te reduceren", terwijl de GGD zegt "klaar te zijnKeer op keer zegt de GGD klaar te zijn voor uitbreiding van het contactonderzoek voor uitbreiding contactonderzoek"? En waarom maakt de minister dan niet "het programma van eisen" dat is opgesteld door de "Taskforce digitale ondersteuning" van de GGD openbaar? Wij hebben er nu om moeten vragen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur. Maar de beslissing op ons verzoek heeft de minister voor nu maar even opgeschort. Als je anderen écht wilt meenemen ben je niet alleen open over de tussenresultaten, maar ook over je vertrekpunt.

En zelfs als de app al een gegeven is, is er meer nodig. De minister schreef in zijn brief aan de Tweede Kamer dat het harde werken van zijn ambtenaren "zal leiden tot een open source app op basis van het [...] door Apple en Google gepubliceerde framework." Dat is een grote beslissing, in allerlei opzichten. Wat waren de afwegingen? Waarom wordt de kritiek van deskundigen die zeggen dat deze technologie ongeschikt is, terzijde gelegd? En betekent dit dat het ministerie alleen een interface, een schilletje om een gesloten kern, ontwikkelt? Wat is er dan nog "open source" aan deze "open source app" als het grootste deel van de broncode het bedrijfsgeheim van twee machtige Amerikaanse technologiebedrijven? Twee bedrijven met een slecht track record op het gebied van onze belangen? Allemaal vragen waar de minister over zwijgt. Dat schept geen vertrouwen.

En dan is er ook nog een andere reden waarom het publiceren van de broncode van de app volstrekt onvoldoende is. Het gaat niet alleen om een transparant proces, maar ook om een open houding. Om open staan voor kritiek. Om te luisteren en reageren op de kritiek die je krijgt. En dat je er iets mee doet.Iets dat later terug te zien is in een volgend "tussenresultaat". Dat alles gebeurde in de eerste fase in ieder geval niet. Want als dat wel was gebeurd, dan hadden de verschillende betrokken experts niet later gezegd dat ze "vanuit hun professionele integriteit [zich] niet [kunnen] verbinden aan de uitkomsten".

Minder effectief en onbewezen

We herhalen nog maar eens: wat nodig is, is niet een app voor alles, maar een visie voor iedereen. We zijn overtuigd van het nut van bron- en contactonderzoek en het goede werk dat de GGD verzet. Wat we niet begrijpen is waarom de minister een ontzettend effectief middel nu probeert te vervangen met een minder effectieve en onbewezen digitale oplossing. Technologie is geen oplossing voor elk probleem dat je je maar kunt bedenken. Voor de strijd tegen een virus als dit nieuwe coronavirus is meer nodig.