In de openbare ruimte in heel Europa wordt er stilletjes gezichtsherkenning en biometrische surveillancetechnologie uitgerold die buitengewoon indringend is en die inbreuk maakt op jouw rechten. Nu de Europese Commissie het publiek raadpleegt, roepen we met onze Europese koepelorganisatie European Digital Rights (EDRi) de Commissie en de EU-lidstaten op om zulke technologieën in brede zin te verbieden, zowel in de wet als in de praktijk.

Loopt u vooral door, er valt hier niets te zien...

Eind 2019 hadden al minstens vijftien Europese landen experimenten gedaan met gezichtsherkenningLees meer over ons dossier Gezichtsherkenning en andere indringende technologieën voor biometrische massasurveillance. Deze technologieën zijn ontworpen om mensen in hun dagelijks leven in de gaten te houden door hen te volgen, te analyseren en te beoordelen.

Sterker nog, veel overheden hebben dit gedaan in samenwerking met geheimzinnige technologiebedrijven, zonder openbaar debat, en zonder aan te tonen dat de systemen ook maar in de minste mate voldoen aan normen als verantwoording, noodzakelijkheid, proportionaliteit, legitimiteit, wettigheid of beveiliging.

Een paar duizend camera's om iedereen te regeren

Zonder privacy is een gesprek met je vrienden, je familie, je baas, of zelfs je huisarts niet meer privé. Iedereen kan meekijken met je activisme om de aarde te redden. Je wordt gepakt wanneer je klokkenluidt over misbruik en corruptie, of als je deelneemt aan een politiek protest waarvan de overheid niet wil dat je eraan deelneemt. Je verliest het recht om onbespied je geloof te belijden of een vakbondsvergadering bij te wonen; om je partner te knuffelen zonder pottenkijkers; of om rond te zwerven zonder dat iemand dat verdacht vindt.

Met voortdurende massasurveillance ben je nooit meer echt alleen. In plaats daarvan wordt je voortdurend in de gaten gehouden en gecontroleerd.

Covid-1984?

Tijdens de coronapandemie worden apps en andere technologieën voorgesteld om lichaams- en gezondheidssurveillance verder uit te breiden, onder het mom van volksgezondheid. Maar er is een flinke kans dat we tot ver na de pandemie de schade zullen ondervinden van zulke uitgebreide surveillancemaatregelenLees hier meer over EDRi's oproep voor een reactie op covid-19 die de mensenrechtentoets kan doorstaan. Zullen werkgevers bijvoorbeeld de camera's waarmee ze nu de lichaamstemperatuurLees hier meer over deze camera's van hun medewerkers controleren naderhand weer weghalen?

Systemen voor biometrische massasurveillance kunnen bestaande structurele ongelijkheid verergeren, onrechtmatige profilering versnellen, vrijheid van meningsuiting en vergadering remmen, en alle mensen belemmeren in het deelnemen aan maatschappelijke en sociale activiteiten.

Fanny Hidvegi, manager Europees beleid bij Acces Now zegt: “Mensenrechten zijn ook in noodsituaties en gezondheidscrises van toepassing. We hoeven niet te kiezen tussen privacy en gezondheid: de bescherming van digitale rechten bevordert ook de volksgezondheid. De schorsing van de gegevensbeschermingsrechten in Hongarije laat zien waarom de EU meer moet doen om de grondrechten te beschermen."

Biometrische surveillance – een architectuur van onderdrukking

Het wordt ook wel een “architectuur van onderdrukkingKijk hier de aflevering van Shelter in Place met Edward Snowden die dit beschrijft” genoemd: door ongericht gevoelige biometrische gegevens over je te verzamelen of verwerken, kunnen bedrijven en overheden griezelig nauwkeurig bijhouden wie je ontmoet, waar je heen gaat en wat je doet. Sterker nog, deze partijen kunnen jouw informatie tegen je gebruiken – of het nu is voor opsporingsdoeleinden, handhaving van de openbare orde of commercieel gebruik. Door deze gegevens te koppelen aan gezichten en lichamen, worden ze bijna letterlijk in je huid gekerfd. Hier mag geen plaats voor zijn in een democratische, rechtsstatelijke, op grondrechten gefundeerde samenleving.

Ioannis Kouvakas, juridisch medewerker van EDRi-lid Privacy International (PI) waarschuwt: “De invoering van gezichtsherkenning in steden is een radicaal en dystopisch idee dat een forse bedreiging vormt voor onze vrijheden, en dat fundamentele vragen oproept over het soort maatschappij waar we in willen leven. Met deze zeer indringende surveillancetechniek krijgen autoriteiten nieuwe mogelijkheden om de democratie te ondermijnen, onder het mom van bescherming ervan. We moeten nu het gebruik ervan permanent verbieden, voordat het te laat is.”

EDRi roept daarom op tot een onmiddelijk verbod voor onbepaalde tijd op biometrische massasurveillance in de hele Europese Unie.

Biometrische massasurveillance is onrechtmatig

Dit verbod vindt zijn grondslag in de rechten en waarborgen die zijn vastgelegd in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Richtlijn Politiegegevens, die op dit moment in de schijnwerpers staan vanwege hun evaluatie. Deze instrumenten zorgen er samen voor dat inwoners van de EU kunnen leven zonder angst voor willekeur of machtsmisbruik; met respect voor hun autonomie en zelfontplooiing; en in veiligheid en zekerheid door het stellen van strenge eisen voor gegevensbescherming en privacy. Biometrische massasurveillance vormt een schending van de kern van deze instrumenten, en een dolkstoot in het hart van de grondrechten van de EU.

Als er systemen in werking worden gezet die het normaal en legitiem maken om iedereen de hele tijd in de gaten te houden, dan bevinden we ons op een hellend vlak naar autoritarisme. De EU moet daarom alle denkbare middelen – wetgevend en anderszins – inzetten om te zorgen dat biometrische massasurveillance in brede zin verboden wordt, zowel in de wet als in de praktijk.

Lotte Houwing, beleidsadviseur bij EDRi-lid Bits of Freedom, waarschuwt: “Met de maatregelen die we vandaag treffen, geven we vorm aan de wereld van morgen. Het is van het grootste belang dat we dit onthouden, en dat we niet uit angst voor het virus onze eigen surveillancestaat optuigen. Surveillance is geen medicijn.”

De EU reguleert van alles, van geneesmiddelen tot kinderspeelgoed. Het is ondenkbaar dat een geneesmiddel waarvan de werking niet is aangetoond of speelgoed dat een risico vormt voor het welzijn van kinderen tot de markt zou worden toegelaten. Maar voor biometrische gegevensverzameling en -verwerking is de EU al jaren een vrijplaats. Hier kun je volop onrechtmatig experimenteren en surveilleren, in het bijzonder als je dat ongericht doet in de openbare ruimte (i.e. massasurveillance). Deze praktijk staat in schril contrast met onderzoekBekijk hier het onderzoek van de EU Fundamentel Rights Agency (FRA) uit 2020 waaruit blijkt dat 80% van de Europeanen hun gezichtsdata niet wil delen met de autoriteiten.

Oproep: Verbied biometrische massasurveillance!

Samen met EDRi roepen we de Europese Commissie, het Europees Parlement en de lidstaten van de Europese Unie op om voor hun waarden te staan, en om onze samenlevingen te beschermen door biometrische massasurveillance te verbieden. Doen ze dit niet, dan groeit de kans dat we onbeheerst en onbeheersbaar zullen afglijden naar een digitaal dystopia.

Dit artikel verschijnt vandaag ook op de websites van andere digitale rechtenorganisaties en in het Engels op de website van EDRiGa hier naar de website van EDRi