De sinistere consequenties van immuniteitspaspoorten
De reeks technofixes in tijden van corona is nog niet af. Na de contact tracing app en het volgen van de locatie van de hele bevolking wordt er nu ook in Nederland gesproken over immuniteitspaspoorten. Zonder dat er wetenschappelijk bewijs is voor het bestaan van immuniteit, zonder reden om aan te nemen dat het een effectief middel is in het waarborgen van zowel vrijheid als veiligheid. En met gevaar voor het versterken van de ongelijkheden in onze samenleving.
De gevaarlijke allure van science fiction
Vroeg in de uitbraak van het nieuwe coranavirus explodeerde de pandemische ‘guilty-pleasure’ film Contagion naar de top van de lijstjes van meest bekeken films op streaming sites. Een van de meest interessante plotlijnen van de film (kleine spoiler alert) is de suggestie van een simpele vorm van een immuniteitspaspoort: Armbandjes voor mensen die gevaccineerd zijn, worden gepresenteerd als een voor de hand liggende oplossing – en waarom zou het anders zijn? Op het eerste gezicht lijken immuniteitspaspoorten misschien een aantrekkelijk idee: Het klinkt alsof ze het mogelijk maken ons terug te laten gaan naar het leven zoals we dat kenden. Maar de realiteit is niet zo zonneklaar als de film. In de werkelijkheid laat het scenario van de nadelige effecten die immuniteitspaspoorten met zich mee kunnen brengen zien dat we ongelooflijk voorzichtig moeten zijn. Er is geen bewijs dat immuniteitspaspoorten daadwerkelijk bijdragen aan het op een veilige manier terugkrijgen van onze vrijheid. Wel is het duidelijk dat het onze fundamentele rechten en vrijheden onder druk (kan) zetten. Daarom vinden wij dat immuniteitspaspoorten niet moeten worden uitgerold.
De wetenschap zegt nee...
De laatste tijd zien we digitale immuniteitspaspoorten, certificaten, apps en andere soortgelijke ideeën naar voren komen in discussies over hoe uit de lockdown te komen in DuitslandLees hier over de voorstellen in Duitsland, Italië,Lees hier over de voorstellen in Italië ColombiaLees hier over de voorstellen in Colombia, ArgentiniëLees hier over de voorstellen in Argentinië en de VS om een paar landen te noemen. Het is een legitiem beleidsdoel om te streven naar zowel vrijheid als veiligheid. Maar al deze voorstellen zijn gebaseerd op het gevaarlijke misverstand dat we voldoende zeker weten dat immuniteit voor covid-19 bestaat en we begrijpen hoe dat er uit ziet.
De WHO is duidelijk geweest in haar oordeel dat er “op het moment geen bewijs isLees hier het commentaar van de WHO voor immuniteit, en dat immuniteitspaspoorten zelfs gevaarlijk gedrag zouden kunnen stimuleren. Zo zouden mensen bewust kunnen proberen besmet te raken in de hoop daarna immuun te worden. Ook wetenschappelijke (vak)tijdschriften als The LancetLees hier het artikel in The Lancet en NatureLees hier de 10 bezwaren tegen immuniteitspaspoorten van Nature waarschuwen voor de risico's die immuniteitspaspoorten met zich meebrengen met betrekking tot discriminatie, (on)gelijkheid, volksgezondheid en privacy. Als experts op het gebied van volksgezondheid waarschuwen tegen immuniteitspaspoorten waarom worden ze dan nog steeds door overheden en particuliere instanties voorgesteld als een wondermiddel?
...maar de lobby van techbedrijven gaat door
Net als met contactLees hier tracinghier appshier zijn er een hele reeks aan zorgenen hier wat wij eerder over de contact tracing app schreven met betrekking tot onze privacy wanneer zulke middelen worden gedigitaliseerd. Gezondheidsgegevens zijn erg gevoelig, net als gegevens over onze locatie en interacties. Zoals zo vaak met particuliere bedrijven die agressief voorstellen doen, zijn er ernstige zorgen over transparantie, aansprakelijkheid en wie er echt voordeel van heeft. EDRiLees hier de oproep van EDRi heeft ertoe opgeroepen dat tools voor de volksgezondheid openbaar en transparant zouden moeten zijn. Ook zouden ze beperkt moeten worden in reikwijdte, doel en tijd. Kunnen we er zeker van zijn dat dit gebeurt als particuliere bedrijvenLees hier wat wij eerder schreven over hoe Google de crisis aangrijpt om massasurveillance te legitimeren zich haasten om te profiteren van deze crisis?
Elke inbreuk op onze rechten en vrijheden moet goed worden verantwoord. De maatregel moet een wettelijke basis hebben, noodzakelijk en effectief zijn, in verhouding staan tot het doel en er mag geen minder ingrijpend alternatief voor handen zijn. Ook moeten er duidelijke voorzorgsmaatregelen genomen worden om de inbreuk zo klein mogelijk te maken. Wetenschappelijk bewijs voor immuniteit ontbreekt en immuniteitspaspoorten brengen significante risico's op vals positieven en vals negatieven met zich mee. Om nog te zwijgen over de grote zorgen over privacy en gegevensbescherming. Dat alles maakt immuniteitspaspoorten een stuk minder aantrekkelijk. Toch heeft dit techbedrijvenLees hier meer over de lobby van techbedrijven bij overheden er niet van weerhouden hun diensten voor biometrische immuniteitspaspoorten bij overheden aan te bieden. In NederlandLees hier over het immuniteitspaspoort van TNO is er een immuniteitspaspoort gemaakt door een samenwerkingsverband van TNO samen met publieke en private partijen. Ook komt Nederland voor op het lijstje landen waar Circle Pass Enterprises en VST EnterprisesZie hier het bericht over COVI-PASS immuniteitspaspoorten genaamd COVI-PASS aan zouden leveren.
Een nieuwe generatie van rijken en armen
De kern van het probleem met immuniteitspaspoorten is dat ze waarschijnlijk zullen worden gebruikt om te beslissen wie er wel en niet wordt toegelatenDe New Yorker schreef hier een artikel over tot het publieke leven: Wie mag er naar hun werk – en kan daardoor geld verdienen om zichzelf en hun familie te onderhouden? Wie mag er naar school? Wie wordt er toegelaten in het openbaar vervoer? Of wie mag er in een hotel overnachten? In essentie zouden deze paspoorten beslissen wie er wel en niet hun rechten mag uitoefenen. Doordat niet iedereen in staat is om thuis te werken en niet iedereen een vast contract heeft, raakt de coronacrisis niet iedereen even hard. Vaak zijn het juist de mensen met de meer precaire arbeidsomstandigheden wiens werk zich moeilijker naar huis verplaatst. Juist die mensen hebben extra veel druk om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.
Biometrische surveillance en de gevaren van hyperverbonden gegevens
In bredere zin zijn digitale immuniteitspaspoorten – en zeker die die verbonden zijn met biometrische gegevens – onderdeel van een groeiende infrastructuurKijk hier de aflevering van "Shelter in Place" waarin Edward Snowden dit omschrijft als de "architectuur van onderdrukking". van massa surveillance die mensen kan bekijken, analyseren en sturen over tijd en locatie. Zulke systemen leunen op het bijhouden van enorme databanken over mensen en brengen schade toe aan de kern van ons recht op waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit. Het combineren van gezondheidsgegevens met biometrische gegevens vergroot de mogelijkheden voor overheden en particulieren om zeer gedetailleerde, indringende en intieme archieven over mensen aan te leggen. Dit kan op zijn beurt weer een bekoelend effect hebben op de vrijheid van meningsuiting en vereniging. Het zou mensen kunnen weerhouden van het bijwonen van demonstraties, politieke oppositie kunnen onderdrukken, en de bronbescherming van journalisten in gevaar kunnen brengen. Zulke systemen zijn klaar voor misbruik door overheden die manieren zoeken om onze rechten en vrijheden in te perken.
Discriminatie en ongelijke impact creëren een gelaagde samenleving
Het is voorzienbaar dat de introductie van immuniteitspaspoorten een ongelijke impact zal hebben en hen die nu ook al te maken hebben met armoede, uitsluiting en/of discriminatie disproportioneel zwaarder zal treffen. Zij met de kleinste buffers zullen degenen zijn die het minst thuis kunnen blijven. De druk om naar buiten te gaan – en de impact van het niet mogen – zal daarom ongelijk worden verdeeld. We weten dat sommige mensen meer risico lopen als ze het virus oplopen, zoals mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, oudere mensen en mensen van kleurLees hier wat The Guardian daarover schrijft. Daarnaast zullen mensen zonder toegang tot een smartphone uitgesloten worden wanneer immuniteitspaspoorten digitaal zullen worden beheerd. Dit zal de bestaande ongelijkheden in onze samenleving versterken en kunnen leiden tot een gelaagde samenleving waarin zij die het kunnen betalen om hun immuniteit te bewijzen, toegang zullen krijgen tot ruimtes en diensten die andere mensen zal worden ontzegd. The New York TimesLees hier het artikel in the New York Times over immuniteitspaspoorten en immunoprivilege omschrijft hoe op deze manier tweederangsburgers gecreërd kunnen worden als 'immunoprivileged'.
Virussen bestrijd je niet met surveillance kapitalisme.
Op dit moment is er geen wetenschappelijk bewijs dat er immuniteit bestaat voor covid-19. Er is ook geen bewijs op grond waarvan we kunnen aannemen dat immuniteitspaspoorten ons daadwerkelijk vrijheid en veiligheid tegelijk kunnen bieden. Wel is het duidelijk dat het middel grote risico's met zich meebrengt voor de gelijkheid in onze samenleving en onze grondrechten op privacy en volksgezondheid. We moeten verder kijken naar een oplossing die echt als doel heeft om zowel onze vrijheid als onze veiligheid te borgen, en niet een die voortkomt uit de portemonnee van techbedrijven. Want virussen bestrijd je niet met surveillance kapitalisme.