De toezichthouder voor de geheime diensten rapporteerde vandaag over de manier waarop de geheime diensten omgaan met de nieuwe Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (de Wiv, beter bekend als de sleepwet). Eerdere rapporten waren dramatisch. Hoewel het iets beter gaat, is ook dit laatste rapport weer ontluisterend. En het kabinet? Dat haalt haar schouders op.

De kritiek van de toezichthouderLees hier CTIVD-rapport met nummer 69 is niet mals. In de kern komt het er op neer: "de [twee geheime diensten] hebben de implementatie van [de wet] nog niet afgerond." Dat betekent dat de geheime diensten wél de nieuwe bevoegdheden tot hun beschikking hebben, maar nog lang niet alles geregeld hebben om er voor te zorgen dat ze die bevoegdheden ook verantwoord kunnen inzetten. Dat is een probleem want daarmee staat jouw vrijheid op het spel.

Kunstgreep

Met het van kracht worden van de nieuwe wet mogen de diensten bijvoorbeeld op een grotere schaal gegevens gaan binnenharken, onder meer via het zogenaamde "sleepnet". Op die manier krijgt de geheime dienst de beschikking over grote bergen gegevens, "bulkdatasets". De diensten zijn verplicht om snel te beoordelen welke gegevens in zo'n berg relevant zijn voor haar onderzoeken en langer bewaard mogen worden. Andere gegevens moeten ze direct vernietigen. Maar dat gebeurt dus niet echt.

Eerder beoordeelde de toezichthouder het "in zijn geheel of grotendeels relevant beoordelen van bulkdatasets door de diensten als onrechtmatig." Ze zegt verder dat "als gevolg van de gehanteerde relevantiebeoordeling worden de bulkdatasets in het beste geval wel (enigszins) gereduceerd, maar is het resultaat louter dat ‘nieuwe’ bulkdatasets ontstaan die nog steeds voor het merendeel gegevens van personen en/of organisaties bevatten die geen onderwerp van onderzoek zijn en dat ook nooit zullen worden." En doordat die gegevens dan onterecht als relevant zijn gemarkeerd, zijn de gegevens daardoor "niet meer onderhevig aan een relevantiebeoordeling en een vastgestelde bewaar- en vernietigingstermijn". De toezichthouder is glashelder: "Deze praktijk is in strijd met de geest van [...] de wet. De CTIVD beschouwt de wijze waarop bulkdatasets als relevant worden beoordeeld dan ook als een kunstgreep om de bewaartermijn van bulkdatasets te verlengen."

Nonchalant

Maar misschien wel het meest opvallende in het rapport is de sneer naar het kabinet. Zij hebben de diensten wél nieuwe en verstrekkende bevoegdheden gegeven, zonder er voor te zorgen dat de diensten die bevoegdheden op een verantwoorde manier kunnen gebruiken. De toezichthouder zegt bijvoorbeeld: "Na vier rapportages kan de CTIVD niet tot een andere conclusie komen dan dat een belangrijke oorzaak voor de achterstand in het implementatieproces en de daarmee samenhangende risico’s op onrechtmatig handelen van de diensten erin gelegen is dat er bij de totstandkoming van de Wiv 2017 onvoldoende aandacht is geweest voor de implementatie van de wet." De reactie van de verantwoordelijke ministersMinisters Ollongren en Bijleveld reageren op het rapport is op zijn zachtst gezegd nonchalant: "Tot slot zijn we het met de CTIVD eens dat - achteraf beschouwd - [...] de implementatie meer aandacht had moeten krijgen." Dat is het. Dat is de reactie. Daarmee los je natuurlijk niets op.

Die nonchalance is in zoveel meer terug te lezen. De minister zegt dat ze toezichthouder "erkentelijk [is] voor het inzicht dat zij geeft [...] in deze implementatie van [de wet]." Punt. Ze gaat daarmee voorbij aan het feit dat de specifieke opdracht aan de toezichthouder om die implementatie te monitoren voorbij is, maar de implementatie zelf nog altijd niet is. Misschien nóg nonchalanter is haar reactie op het feit dat de toezichthouder, die toezicht houdt op de rechtmatigheid van de inzet van bevoegdheden, constateert dat "de relevantiebeoordeling onrechtmatig is uitgevoerd." Daarover zegt ze: daar ben ik het niet mee eens en "daarom is het goed dit onderwerp [betrokken wordt] bij de evaluatie van de wet." De minister interesseert het blijkbaar allemaal niet zo veel.

Kabinet is nalatig

Dat is kwalijk. Je kunt niet iemand de sleutels van een auto geven zonder te vragen of diegene wel een rijbewijs heeft. Dat is gewoon risico's nemen. Gevaarlijk. Dom. Bits of Freedom heeft veel inhoudelijke en opbouwende kritiek gehad op de verstrekkende bevoegdheden die de sleepwet met zich meebracht. Er waren sowieso al risico's. En het is een probleem dat de geheime diensten zelf die bevoegdheden tegen de wet in weer gaan proberen op te rekken. Maar het is ronduit nalatig dat de regering ons daar dan niet tegen beschermt. Hopelijk heeft onze volksvertegenwoordiging meer interesse in het zorgvuldig handelen van onze geheime diensten en is het laatste woord hier in het parlement nog niet over gesproken.