Er wordt steeds vaker gesproken over middelen voor een selectie bij de poort die wordt gebaseerd op gezondheidsgegevens. Kun je aantonen dat je gevaccineerd bent? Dan mag je doorlopen. Heb je een recent, negatief testresultaat? Je mag naar binnen. Kun of wil je dit niet laten zien? Dan wordt jou de toegang ontzegd. Er zit een begrijpelijke gedachte achter deze geschetste praktijk: Het creëren van een veilige toestand op een locatie. Toch maken wij ons sterke zorgen.

De Vereniging Nederlandse Poppodia en FestivalsLees hier meer over de wens van de Vereniging Nederlandse Poppodia en Festivals pleit voor een toegangsbewijs op basis van een vaccinatie tegen het coronavirus. Ondernemersorganisatie VNO-NCWLees hier meer over de testsamenleving van VNO-NCW spreekt over een testsamenleving waarbij toegang tot werk en vervoer afhankelijk wordt gesteld van het kunnen laten zien van een negatief testresultaat. TicketmasterLees hier meer over de verkenning van Ticketmaster wil negatieve testuitslagen of vaccinatiebewijzen wanneer concerten weer gaan plaatsvinden. En het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en SportLees hier meer over het plan van het Ministerie van VWS spreekt van de ontwikkeling van een nieuwe app; CoronaTester. Ook wij willen natuurlijk dat we zo snel mogelijk weer kunnen reizen, naar concerten, theater en festivals kunnen en weer samen op kantoor kunnen werken. Maar over dergelijke gezondheidspaspoortenLees ook wat wij eerder schreven over immuniteitspaspoorten hebben we zorgen.

Paspoorten sluiten per definitie uit

De functie van paspoorten is om onderscheid te maken tussen groepen mensen. Het is het tastbare bewijs dat jij tot een bepaalde groep behoort. Voor die groep gelden bepaalde regels. Het laten gelden van verschillende regels voor verschillende groepen mensen kan zorgen voor ongelijkheid in de samenleving. Zo ook met gezondheidspaspoorten. Afhankelijk van of jij een ‘groen schermpje’ kunt laten zien krijg je toegang, of niet. Deze gelaagdheid wordt nog meer versterkt omdat de toegang tot het verkrijgen van een ‘groen schermpje’ ook niet gelijk verdeeld is. Er zullen niet (meteen) genoeg vaccins voor iedereen zijn en ook de toegang tot (snel)testen is niet voor iedereen gelijk. Zo hebben bepaalde beroepsgroepen toegang tot sneltests, en andere niet. Ook zijn er natuurlijk commerciële tests te koop, waar mensen met meer geld dus ook meer toegang toe hebben.

De democratische rechtsstaat op z'n kop

In een vrije, democratische rechtsstaat is vrijheid het uitgangspunt en kan deze bij wet of op basis van een individuele verdenking worden begrensd. De introductie van gezondheidspaspoorten draait dit om. Je behandelt dan alle burgers als 'gevaarlijk' en vereist dat men bewijst geen gevaar te zijn. Alleen dan krijg je toegang tot gebouwen en diensten. Gebouwen en diensten die daarvoor nog vrij toegankelijk waren. Dit omdraaien naar het vereisen van openheid en verantwoording over onze gezondheid als voorwaarde voor toegang is niet pluis. Dat zaagt aan de stoelpoten van een vrije samenleving en recht op lichamelijke integriteit, privacy en een gelijke behandeling.

Surveillance komt steeds dichter op onze huid

Als voorwaarde voor toegang wordt hier van jou gevraagd om gegevens over de toestand van jouw lichaam af te staan. Dat gaat ver. Intiemer kunnen we haast niet met elkaar worden. Ook in een gezondheidscrisis moeten we waakzaam zijn in of het wel echt noodzakelijk is dat er gegevens over onze gezondheid worden gedeeld buiten het medische domein. We moeten ervoor waken het normaal te gaan vinden dat zulke intieme gegevens in andere contexten opgevraagd kunnen worden en wij daar openheid over moeten geven. We worden nu massaal getest op een virus om onze gezondheid en die van anderen te beschermen; dat heeft een medisch en epidemiologisch nut. Maar zoals GGD-voorman André Rouvoet al terecht opmerkteRol GGD in 'testsamenleving' niet vanzelfsprekend, dient een 'testsamenleving' een ander doel: het weer op gang helpen van de economie en de samenleving.

Het móet vrijwillig zijn...

Het gebruik van een dergelijke app verplicht stellen of het als voorwaarde stellen voor toegang werkt als een katalysator op alle andere zorgen. De inbreuk die met gezondheidspaspoorten gemaakt wordt is groter wanneer het gebruik ervan verplicht wordt gesteld. Want als je ervoor kiest om surveillance dichter op je huid te laten plaatsvinden, is dat anders dan wanneer deze je wordt opgedrongen. Er zit ook een verschil in het vrijwillig geven van inzicht aan de bewaker van een gebouw, of uitgesloten worden van de toegang daartoe, tenzij je die gevoelige gegevens prijsgeeft. Wanneer het gebruik van een dergelijke app verplicht gesteld wordt staat de burger voor het blok: Wil je de controle over je gezondheidsgegevens behouden? Dan wordt jou de toegang ontzegd. Een opt-out is niet langer mogelijk zonder ook van delen van de samenleving uitgesloten te worden.

...maar kán niet vrijwillig zijn

Maar het niet verplicht stellen betekent dat er mensen binnen zullen zijn waarvan niet bewezen is dat zij gevaccineerd of recent negatief getest zijn. Dan heb je er niet zoveel aan als sommige mensen dat wel laten zien. Je kunt immers niet langer garanderen dat iedereen die een bepaalde plek betreedt ‘virusvrij’ zou zijn. Daarmee is het niet langer mogelijk om de veiligheid op die plek te creëren. Maar dat was precies de reden dit middel voor een selectie aan de poort te ontwikkelen. Vrijwillig gebruik van een gezondheidspaspoort heeft dus geen zin.

Schijngaranties

Een laatste zorg is dat gezondheidspaspoorten ook schijnveiligheid kunnen bieden en vol onzekerheden zitten. Vooral bij testuitslagen ontstaat er veel onduidelijkheid. Het testresultaat is namelijk maar een momentopname en gaat altijd vooraf aan het moment dat je ergens naar binnen wilt. Hoeveel tijd mag daar tussen zitten voor er weer een te groot risico bestaat dat je toch geïnfecteerd en besmettelijk bent? Hoe lang is zo’n uitslag dan ‘geldig’ en hoe betrouwbaar is die uitslag?

Brief aan Kamerleden

We hamerden al op de vrijwilligheid van het gebruik bij de CoronaMelderLees hier wat eerder schreven over vrijwilligheid bij de CoronaMelder. Daar stonden we niet alleen in. Gelukkig was vrijwel de gehele Tweede én Eerste Kamer dat met ons eens. Wij hebben diverse Kamerleden dus een brief gestuurd om dit plan van het ministerie om een nieuwe app te ontwikkelen bij hen onder de aandacht te brengen. We hebben hun kritische blik opnieuw nodig om die bescherming van onze rechten en vrijheden veilig te stellen. We mogen trots zijn op hoe goed de waarborgen rond de CoronaMelder geregeld zijn in Nederland. En we mogen het dus niet laten gebeuren dat dit wordt ondermijnd met deze nieuwe app.

We begrijpen dat er wordt nagedacht over hoe we op een veilige manier weer terrasjes kunnen pakken, naar concerten kunnen gaan en kunnen reizen. Maar laten we er wel voor zorgen dat onze oplossing er één voor iedereen is en niet te lichtzinnig denken over de offers die we hiervoor maken. Onze vrije samenleving, lichamelijke integriteit, privacy en recht op gelijke behandeling zijn dat waard.