Het wetsvoorstel van het ministerie van Economische Zaken om locatiegegevens van burgers te delen met het CBS en het RIVM werd terecht kritisch ontvangen. Omstreden en ingrijpend of niet, T-Mobile en het Centraal Bureau voor de Statistiek waren hier al jaren mee bezig. Daarmee lijkt het voorstel meer te dienen als legitimering van datahonger en een bestaande praktijk. En weer faalt het toezicht door een gebrek aan middelen.

 

 

Het NRC publiceerde vandaag een onderzoekLees hier het onderzoek van de NRC naar een pilot van het Centraal Bureau voor de Statistiek en T-Mobile, waarin jarenlang locatiegegevens van klanten van de telecomprovider werden gedeeld. Dit onderzoek stelt terecht de vraag: Hoe kan dit, als voor het gebruiken van deze gegevens om een virus te bestrijden in een pandemie al een controversiële spoedweMassasurveillance zonder duidelijk doel noemden wij het in onze bijdrage in de Tweede Kamert nodig was?

Het kan dus het mag?

Het Centraal Bureau voor de Statistiek heeft de wettelijke taakstaat in de Wet op het Centraal bureau voor de statistiek om te voorzien in statistische informatie dat gebruikt kan worden voor beleid. Het Centraal Bureau voor de Statistiek wordt daarvoor deels bekostigd door de overheid, maar is deels ook zelf verantwoordelijk om in eigen inkomsten te voorzienGeeft het CBS aan op zijn website. Daarvoor werkt het bureau samen, of voor, bedrijven en overheidsorganisaties. Moeten we wel willen dat een orgaan dat zoveel gegevens verwerkt ook zelf voor eigen financiering zorgt? Wordt daarmee de verleiding om over de wettelijke grenzen te experimenteren niet alleen maar groter?

De rol van data in onze samenleving wordt steeds belangrijker. De mogelijkheden om data te verwerken worden steeds uitgebreider. En de manieren om data te verkrijgen worden steeds makkelijker. Hoe meer we te weten kunnen komen, hoe meer we ook willen weten. Geen mogelijkheid mag onbenut blijven, lijkt het mantra te zijn. Maar in een rechtsstaat geldt nog altijd dat niet alles wat kan, ook mag. En ook bij onderzoek is niet zomaar alles geoorloofd.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek zegtLees hier het statement van het CBS geen toegang te hebben tot individuele gegevens, maar uit het onderzoek van het NRCEn hier over het onderzoek van het NRC blijkt dat er wel degelijk toegang was tot herleidbare (versleutelde) gegevens. Zelfs als er sprake was van geannonimiseerde gegevens, dan nog mogen we ons vaker afvragen hoeveel invloed al die data heeftLees hier wat we daar eerder over schreven op ons dagelijks leven. Want wat voor conclusies worden er getrokken op basis van gegevens en wat voor beleid komt daaruit voort?

De impact van data kunnen we niet onderschatten. En daarmee is het des te belangrijker dat instellingen als het Centraal Bureau voor de Statistiek zorgvuldig, rechtmatig, maar ook ethisch met onze gegevens omgaan.

Een wet ter legitimering van een onrechtmatige en schadelijke praktijk

Eerder lieten we ons al kritisch uit over het omstreden wetsvoorstel om in de bestrijding van het coronavirus locatiegegevens te gaan verzamelen. Een vorm van ingrijpende massasurveillance, waarbij bewust aangelegde drempels in de vorm van wetgeving gewijzigd zouden moeten worden, zonder dat duidelijk was hoe dit precies zou bijdragen aan de bestrijding van het virus. We spraken in de bij de Commissie van Economische Zaken om onze zorgen te uiten over dergelijke massasurveillancepraktijken.

Even ter herinnering, de volgorde is als volgt: We hebben een publiek debat om te komen tot zinnige oplosingen op spelende problemen, daar komt wetgeving uit voort en op basis van die wetgeving worden bevoegdheden verleend en staan we bepaalde praktijken toe. Het is totaal de wereld op zijn kop, dat de praktijk aan deze discussie voorafgaat. En dit is niet de eerste keer. We zien vakerZo schreven wij ook over bijvoorbeeld Stratumseind dat onder het mom van 'pilot', 'proeftuin', 'FieldLab' of 'LivingLab' een praktijk die niet aan de wetgeving voldoet, en dus vaak onze rechten en vrijheden schendt, wordt afgeschilderd als innovatief, experimenteel en legitiem. Het lijkt de nieuwe buut-vrij te zijn van privacyschenders als de wetgeving net even niet uitkomt.

Maar zo werkt het natuurlijk niet. Wanneer je iets wilt doen met echte persoonsgegevens heb je ook te maken met echte, geldende wetgeving. Die dient ter bescherming van onze rechten en vrijheden, en niet ter legitimering van praktijken die daar inbreuk op maken.

Het toezicht in het systeem faalt, systematisch

Het Agentschap Telecom en de Autoriteit Persoonsgegevens zijn nu een onderzoek begonnen naar privacyschendingen. Dat is fijn, maar wel laat, nu deze praktijk al jarenlang de privacy van burgers heeft geschonden. Dat dat niet eerder is gebeurd, komt volgens eigen zeggen door tijdgebrek van de toezichthouder. Het is fijn dat journalisten dan die taak oppakken, maar eigenlijk is het beschamend dat dat nodig is omdat ons institutionele toezichtsorgaan niet is uitgerust met voldoende middelenDaarover schreven we eerder deze blog om haar taak goed te doen. Want dit is niet de eerste keer dat de toezichthouder door onvoldoende middelen niet in staat is om onze rechten en vrijheden naar behoren te beschermen.

Oproep aan het nieuwe kabinet

We roepen het nieuwe kabinet op om niet verder te gaan met het wetsvoorstel wat zowel de datahonger van het CBS als deze massasurveillancepraktijk legitimeert. In plaats daarvan zien we liever dat er energie wordt gestoken in het uitvoeren van de aangenomen motieLees hier de aangenomen motie om het budget van de toezichthouder te vergroten om het toezicht te versterken.