Wat we voor waar aannemen is veranderlijk. En de waarheid bevragen kan alleen met een gezond publiek debat. Maar de dominantie van de platforms die ons publieke debat faciliteren, maakt dat bevragen moeilijk.

Tot het tegendeel bewezen is

Iets is de waarheid tot het tegendeel bewezen is, hielden mijn ouders me vroeger altijd voor. Het zegt iets over de veranderlijkheid van wat we als waarheid zien. Intussen heb ik ook geleerd de waarheid altijd te bevragen. Niet omdat we er altijd naast zitten, maar alleen omdat we er altijd naast kunnen zitten. En de enige manier om daarachter te komen is door open te staan voor je ongelijk en een kritisch gesprek.

Zo is er ook een levendige discussie gaande over de bron van het coronavirus. Deskundigen denken dat dit virus op natuurlijke wijze is overgesprongen van dier naar mens. Dat wordt door anderen weer betwist. Hoe we als maatschappij daarover denken, verandert doorlopend. En daarmee ook wat we als voor waar houden. Het publieke debat speelt een belangrijke rol in dat bevragen van de huidige waarheid. Je komt erdoor in aanraking met denkbeelden die de jouwe ondermijnen. Het debat draagt bij aan de vorming van je mening en wat je als waarheid ziet.

Facebooks waarheid

Dit werkt alleen als dat publieke debat in alle vrijheid kan plaatsvinden, met ruimte voor alle gezichtspunten en nuances. Maar dat publieke debat wordt op dit moment online onmogelijk gemaakt door een paar zeer dominante bedrijven, waaronder Facebook. Facebook verbood drie maanden geledenFacebook: "We are expanding our efforts to remove false claims." om op haar platform te zeggen dat het coronavirus door mensen is gemaakt. Het zou "desinformatie [zijn] die volgens de autoriteiten [...] kan leiden tot negatieve resultaten". Afgelopen week draaide Facebook. Tegen journalisten zegt ze nu"Facebook no longer treating 'man-made' Covid as a crackpot idea": "‘In het licht van de lopende onderzoeken naar de oorsprong van covid-19 en in overleg met volksgezondheidsexperts, zullen we niet langer de bewering dat covid-19 door de mens is gemaakt uit onze apps verwijderen".

Macht over het publieke debat

Wie ons publieke debat stuurt, stuurt ons in ons denken, in ons wereldbeeld en in onze waarheid. De dominantie van Facebook, en enkele andere partijen in het online publieke debat, maakt dat zij bepalen waar ons publieke debat over gaat en hoe het gevoerd wordt. Zij bepalen waar we het over kunnen hebben, want er zijn online weinig alternatieve plekken waar het publieke debat kan plaatsvinden. Als deze platformen vinden dat iets geen gespreksonderwerp kan zijn, dan is het dat ook niet.

Daar komt bij dat zij ook nog eens de vorm van het gesprek bepalen, door allerlei keuzes in het ontwerp van het platform. De auto-play functionaliteit van YouTube brengt je automatisch bij het volgende filmpje dat net iets radicaler is dan het vorige, om je op die manier zo lang mogelijk op YouTube te houden. De berichtjes op Twitter zijn door hun beperkte lengte en de retweet-counter eronder, weinig uitnodigend om een genuanceerd verhaal te vertellen. Dat onderzochtA taxonomy of content manipulation eerder onderzoeker Holly Robins in opdracht van Bits of Freedom uitgebreid.

Ambitieuze regelgeving is hard nodig

Ons publieke debat online is erg verschraald. Dat komt onder andere door de dominantie van bedrijven als Facebook en Google. Hun bedrijfsmodel, waarbij alles op alles wordt gezet om de gebruiker zo lang mogelijk op het platform vast te houden, verergeren die schade. De enige manier om dat te doorbreken is door ervoor te zorgen dat de gebruiker weer iets te kiezen heeft. Zodat de macht verschuiftVier maatregelen om de dominantie van Google en Facebook te ondermijnen van de platformen naar de gebruikers. Dat kan door in te zetten op wat met een moeilijk woord interoperabiliteit heet. Daardoor kunnen we als internetgebruikers eenvoudiger kiezen welk platform we het aantrekkelijkst vinden, in plaats van dat we kunnen kiezen tussen Facebook en Facebook of tussen YouTube en YouTube.

De Europese Commissie publiceerde eind vorig jaar een wetsvoorstel waarmee de macht van deze platformen ingeperkt wordt. Dat voorstel is niet ambitieusVoorgestelde regels voor platforms hard nodig, maar missen ambitie genoeg. De beperkte vormen van interoperabiliteit die daarin zijn opgenomen, gaan niets wezenlijks veranderen. Daarom zouden Europese wetgevers het voorstel aan moeten passen, zodat we weer echt iets te kiezen hebben. Want alleen daarmee krijgen we weer gezond online publiek debat.