De politie maakt vanaf nu jaarlijks zelf openbaar hoeveel foto's er in hun gezichtsherkenningsdatabank staan, hoe vaak ze die hebben bevraagd en hoeveel herkenningen dat oplevert. Daarom werd ons Wob-verzoek tot openbaarmaking niet in behandeling genomen. Door die openbaarmaking kwamen we erachter dat zij afgelopen jaar 218.434 foto's hier uit heeft verwijderd. Nog 2.653.038 te gaan.

Openheid is een voorwaarde voor een discussie

Eén van onze kritiekpunten over CATCH, de gezichtsherkenningstechnologie van de Nederlandse politie, is dat er nooit een discussie is geweest voorafgaand aan de inzet ervan. De vraag of we dit wel moeten willen is niet gesteld en er is geen voorstel langs de Kamers gegaan. Ook hangt er veel mist rond de precieze omvang, inzet en baten van het opsporingsmiddel.

CATCH heeft dan ook al een tijdje deLees hier een stuk over CATCH van Vice, nietLuister hier de pocast 'Cases' over CATCH alleen onzeLees hier wat wij eerder schreven over CATCH, aandacht. We, en niet alleen wij, vroegen de politie vaker hoe groot de databank nu was en wat het opleverde. Na al die vragen organiseerde de politie vorig jaar een bijeenkomstRTL stelde ons vragen op basis van de cijfers die de politie toen openbaar maakte waarbij ze een demonstratie van de technologie gaf aan een aantal journalisten. Fun factLees hier het stuk in de Volkskrant wat dat beschrijft: Biometriespecialist John Riemen stopte zichzelf in het systeem en in de demonstratie kwamen er maar liefst 51 personen naar boven die volgens het systeem meer leken op John Riemen dan John Riemen zelf. Helaas waren wij niet uitgenodigd bij deze tour en demonstratie.

Wel bleven wij vragen stellen over de actuele omvang en het recente gebruik van de databank en technologie, zoals met dit wob-verzoekHier vind je het Wob-verzoek dat wij hebben ingediend en de beslissing daarop. We moedigen de beslissing van de politie om op jaarlijkse basis openheid over deze cijfers te geven van harte aan. Openheid is een vereiste voor een fundamentele discussie over of we dit überhaupt wel moeten willen. Daarom zullen wij vragen blijven stellen. Zoals hoeveel personen, in plaats van foto's, er op dit moment in de databank staan. En hoe de politie structureel gaat waarborgen dat foto's worden verwijderd wanneer de grondslag om te bewaren vervalt.

Structurele problemen blijven in stand

Wat de politie ook openbaar maakteDit document maakte de politie openbaar is dat ze 218.434 foto's uit de massale databank heeft verwijderd. Het is goed dat de politie een opruimactie heeft gedaan. Het is schokkend om te zien dat daarmee zo'n 8% van de foto's verwijderd moest worden. En daarmee zijn we er nog niet. Dit was namelijk een eenmalige opruimactie van foto's uit een systeem dat vooral tot 2010 werd gebruiktLees hier het stuk dat nu.nl hierover schreef.

Daarmee zijn enkele belangrijke problemen nog niet opgelost. Zo staan er nog steeds tienduizenden mensenLees hier wat nu.nl hierover schreef onterecht in de databank. Bijvoorbeeld mensen die er als verdachte in zijn opgenomen maar vervolgens door de rechter zijn vrijgesproken. De chaosWij schreven eerder over CATCH en chaos in opsporingsdatabanken is zelfs zo groot dat de politie zelf niet weet om hoeveel mensen dit precies gaat, maar de schatting lijkt aan de voorzichtige kant. Dat zou niet moeten kunnen. Opsporingsmiddelen, en al helemaal zulke ingrijpende massasurveillance, komen in een rechtsstaat met verantwoordelijkheden.

Ook is het zorgwekkend hoe gemakkelijk mensen in de ingrijpende surveillancedatabank terecht kunnen komen. Zo staan er ook demonstranten in die zich niet wilden legitimeren. Horen die thuis in een gezichtsherkenningsdatabank van de politie? Wij geloven van niet.

Een ietsje kleinere databank is nog steeds massasurveillance

De effectiviteit en de meerwaarde van dit systeem zijn erg twijfelachtig. Uit de door de politie openbaar gemaakte cijfers over 2020 blijkt dat het systeem 1046 keer is gebruikt in opsporingsonderzoeken. In 70% (!) van de gevallen was het systeem niet in staat de persoon te herkennen. En van de ongeveer 100 keer dat het wel werkte, is onduidelijk wat de herkenning daadwerkelijk heeft bijgedragen aan het onderzoek.

Het is tijd de balans op te maken: staan we toe dat er een doodenge surveillancedatabank bestaat? Waarin mogelijk de gezichten van miljoenen mensen staan? Waarvan tienduizenden er ook nog onterecht in staan? Kunnen we dat verantwoorden als je bedenkt dat de politie gemiddeld rond de 100 herkenningen per jaar haalt en de daadwerkelijke opbrengst voor opsporingsonderzoeken onduidelijk blijft?

Als het aan ons ligt niet. Daarom vinden wij de 218.434 een goed begin, nu de andere 2.653.038 nog.