De nieuwe coalitie heeft haar regeerakkoord voor 2021-2025 gepresenteerd. Onze onderwerpen staan duidelijk op de politieke agenda: digitale burgerrechten worden expliciet genoemd en er is zelfs een aparte paragraaf over digitalisering. We analyseerden het regeerakkoord en vertellen je graag wat het betekent voor jouw fundamentele rechten online.

Toezichthouders: persoonsgegevens en algoritmen

"De coalitie investeert in een sterke positie van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). De AP krijgt extra middelen om hun taken goed te kunnen uitvoeren."

Daar zijn we blij mee, want de AP heeft nu veel te weinig middelenLees hier wat we eerder schreven over de onderfinanciering van de Autoriteit Persoonsgegevens om goed toezicht te houden op de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). En dat terwijl de AP ontzettend belangrijk is als het om onze persoonsgegevens gaatWeet je nog, het gigantische lek bij de GGD?. De regering voegt structureel 8 miljoen euro toe voor de versterking van deze toezichthouder. We omarmen de ambitie om de AP te versterken, maar we zijn er ook van overtuigd dat 8 miljoen euro te weinig is om het toezicht écht te verbeteren.

Daarnaast wil de coalitie een nieuwe toezichthouder instellen: een algoritmewaakhond. Daarmee nemen ze alvast een voorsprong op de Europese Wet op de Artificiële Intelligentie (de AI-Act) hier de brief die wij aan de ministeries schreven over deze regelgeving waar nu in Brussel aan wordt gewerkt. Deze waakhond moet er op toezien dat algoritmes worden gecontroleerd op transparantie, discriminatie en willekeur. Deze aandacht voor algoritmen juichen we toe. Maar we willen ook waken voor een tandeloze toezichthouder. Er wordt namelijk maar 3,6 miljoen euro geïnvesteerd in deze waakhond. We kunnen ons niet voorstellen dat er met dat bedrag een effectieve toezichthouder kan worden opgetuigd. De waakhond wordt ondergebracht onder de Autoriteit Persoonsgegevens, waarmee de AP dus feitelijk méér taken krijgt, maar niet eens voldoende budget heeft om haar huidige taken uit te voeren. Ook is het onduidelijk of het mandaat van de AP wordt uitgebreid. Gaat zij ook toezicht houden op algoritmen waarbij geen persoonsgegevens worden verwerkt? Je merkt het, bij ons leven op dit onderwerp nog veel vragen.

Communicatievrijheid

Ook platformreguleringLees hier wat wij over platformen schrijven krijgt aandacht in de plannen van het nieuwe kabinet. De coalitie heeft veel ambities om de macht van Big Tech aan te pakken. Maar we missen in die ambitie nog wel daadkracht en concretisering. Zo is er de wens om in Europees verband de marktmacht en datamacht van grote tech- en platformbedrijven aan te pakken. Dit om de concurrentiepositie van bedrijven en de privacy van burgers te verbeteren. Dat gaat echter sowieso al gebeuren, met de invoering van de Digital Services Act en Digital Markets Act. We missen dus de ambitie van Nederland om zich hard te maken voor effectieve maatregelen, bijvoorbeeld door grote platformen interoperabel Lees hier wat dat is én wat voor andere maatregelen wij voorstellente maken. De regering wil mensen ook de regie over hun eigen data geven. Prachtig idee. Ons advies: zet een eerste stap door op tracking gebaseerde advertenties te verbieden. Kinderen krijgen in de plannen het recht om niet geprofileerd te worden, waarmee de coalitie laat zien de schadelijkheid hiervan te begrijpen. Maar ook volwassenen zouden dat recht moeten hebben.

Waar helemaal niet bij stil wordt gestaan is encryptie. Het hele woord wordt niet eens genoemd! Er staat alleen een zinnetje over hoe 'veilige digitale communicatie' wordt versterkt. Wij vinden het een enorme misser dat er niet voor is gekozen korte metten te maken met het (onzinnige) gesprek over het afzwakken van encryptie. Of beter nog: dat er expliciet wordt gekozen om de ontwikkeling en gebruik van encryptie te stimulerenLuister niet naar ons, luister liever naar deze monstercoalitie die hier voor pleit.

Opsporings- en inlichtingendiensten

De coalitie gebruikt ferme woorden als het aankomt op het aanpakken van criminaliteit. En dat heeft ook een digitaal component. Zo is er de ambitie om beter gegevens uit te wisselen in samenwerking. Dat klinkt als de Wet Gegevensverwerking SamenwerkingsverbandenAutoriteit Persoonsgegevens wilt dat de Eerste Kamer deze wet van tafel schuift: "voorgestelde anti-fraudewet kan nieuwe toeslagenaffaire worden". Daarbij wordt wel de kanttekening gemaakt dat de grondslagen voor die gegevensuitwisseling met de juiste waarborgen, zoals doelbinding en proportionaliteit, zijn verankerd in de wet. En dat in passend toezicht is voorzien. We zijn blij om te zien dat de coalitie van plan is om zich aan de wet te gaan houden, en dat bedoelen we helaas maar half sarcastisch. We zullen in ieder geval scherp in de gaten houden dat er bij opsporing en vervolging voldoende rekening wordt gehouden met jouw digitale burgerrechten.

De nieuwe regering wil ook dat de geheime diensten beter in staat zijn om hun slagkracht te benutten. En zij wil de capaciteit van de "AIVD, MIVD en NCTVJe weet wel, onze twee geheime diensten en ...?" uitbreiden, om nieuwe en toenemende digitale dreigingen en aanvallen "assertief op te sporen en te bestrijden". Ook hier zoekt de wetgever weer naar een balans met mensenrechten: zij schrijft namelijk dat dit allemaal met waarborgen voor goed en effectief toezicht en digitale burgerrechten moet gebeuren. Dat is positief, want bindend, effectief toezicht op de inlichtingendienstenMéér, niet minder toezicht is meer dan welkom. We zijn blij dat de aandacht voor slagkracht en assertiviteit gepaard gaan met effectief toezicht en aandacht voor onze fundamentele rechten online. Daar zullen we de coalitie dan ook graag aan houden.

Gezichtsherkenning

De coalitie bevestigt in het regeerakkoord de huidige stand van zaken met betrekking tot gezichtsherkenningWant biometrische surveillance is een ander onderwerp waar we actief op moeten zijn: er zal geen gezichtsherkenning worden toegepast zonder strenge wettelijke afbakening en controle. Dat is in lijn met de AVG en natuurlijk een goed uitgangspunt. We vinden het een prettige ontwikkeling dat de regering meer controle wil op gezichtsherkenning. Er is namelijk nu nog onvoldoende controle op het gebruik van gezichtsherkenning door de politie met alle gevolgen van dien. We hadden wel graag ook gezien dat onze regering zich in de Europese Unie zou inzetten voor een algeheel verbod op gezichtsherkenning. Dat staat helaas niet in het regeerakkoord, maar dat belemmert het kabinet natuurlijk niet zich hier in Brussel alsnog hard voor te maken.

Digitale zaken

Hoe blij we ook zijn met een eigen hoofdstuk voor digitalisering en de grote aandacht voor onze dossiers - er staat nog wel een flinke olifant in de kamer. We missen namelijk nog een minister voor Digitale Zaken,. De komende weken gaat het over 'de poppetjes', en we hopen dat dat betekent dat we straks toch een coördinerende minister van Digitale Zaken op het bordes zullen zien staan. Op z'n minst moet er een ministeriële onderraad worden opgericht. We herinneren in deze D66 graag nog even aan hun eigen verkiezingsbelofteD66 was één van de ondertekenaars van het stembusakkoord, waarin onder andere aandacht hiervoor was.

Concluderend

Het regeerakkoord staat vol ambities, en een deel daarvan lijkt een (te) makkelijk schot op doel aangezien daar in Europa al aan gewerkt wordt. Een ander deel klinkt mooi, maar daarbij missen we de financiële toezegging om die ambities waar te maken. De aandacht voor effectief toezicht die jouw burgerrechten moet beschermen vinden we een langverwachte en hoognodige ontwikkeling. Het feit dat (online) mensenrechten en digitalisering zo veel aandacht krijgt juichen we toe. Maar, bij zo veel ambities en een eigen hoofdstuk, hoort ook gewoon een eigen minister.