Op 13 december 2021 maakten we bekend dat de Big Brother Awards Publieksprijs 2021 naar demissionair minister Hugo de Jonge gaat vanwege de manier waarop het coronatoegangsbewijs is ingevoerd.

De maatregel

Om bij het begin te beginnen: wanneer je een coronatoegangsbewijs aan iemand moet laten zien, geef je iets prijs over de toestand van jouw lichaam. Namelijk dat je gevaccineerd, getest of genezen bent (in het geval van het 3G beleid). Degene die jouw bewijs scant ziet (op dit moment) niet welke van de drie opties op jou van toepassing is, maar weet wel dat het in ieder geval één van die drie is. Je moet dus iets over jezelf prijsgeven, als je bij bepaalde plekken naar binnen wilt. Dat is een inbreuk op jouw privacy, waardoor jij het recht hebt om persoonlijke informatie voor je te houden.

Een zorgvuldige en transparante afweging

Dat de overheid inbreuk maakt op onze vrijheden is niet nieuw. Het inperken van vrijheden kan een groter belang dienen dan het belang dat we met het recht op die vrijheid willen beschermen. Beleid is in die zin altijd een afweging van belangen.Hierover schreven we uitgebreid in maart 2020: "Privacy is geen absoluut recht, maar wel een noodzaak." Als het goed is, doet het kabinet dat zorgvuldig en transparant.

Zo'n zorgvuldige afweging kan alleen als je de mogelijke maatregel in de grotere context beziet. Is het doel helder? Is de maatregel echt noodzakelijk? Zijn er geen minder ingrijpende alternatieven? En hoe zorgen we ervoor dat de inbreuk zo klein mogelijk blijft, de schade zoveel mogelijk beperkt, en de inbreuk niet langer dan nodig is voortduurt?

Met de invoering van het coronatoegangsbewijs als maatregel, geeft de demissionaire minister aan dat de privacyinbreuk volgens hem gerechtvaardigd is, en er dus geen sprake is van een privacyschending. Maar De Jonge heeft onvoldoende inzicht gegeven in de afwegingen die hij heeft gemaakt, en heeft onvoldoende aandacht gehad voor de mogelijke risico's.

Function creep

Bij de invoering (en uitbreiding) van het coronatoegangsbewijs is onvoldoende duidelijk geworden welk doel het diende. Was of is dat de economie op gang helpen, het verlichten van de druk op de zorg, kwetsbaren beschermen of het reproductiegetal naar beneden brengen? Als het doel onduidelijk is, is de noodzakelijkheid van een regel per definitie ook onduidelijk.

Een onduidelijk doel en niet scherp genoeg geformuleerde voorwaarden verhogen de kans op function creep. (Helaas een veelvoorkomendIn 2012 schreven we over de effecten van ‘function creep’ op jouw privacy. verschijnsel wanneer technologieEn in 2017 schreven we over function creep in onze juridische en technische infrastructuur. in de mix is.)  Dat betekent dat iets wordt gebruikt voor een ander doel dan waarvoor het is gecreëerd. En dat hebben we gemerkt. Waar het coronatoegangsbewijs in eerste instantie alleen werd ingezet bij grote evenementen, moeten we het nu in theaters en horeca tonen, en straks misschien op de werkvloer of op school. En terwijl er bij de start sprake was van 3G-beleid, liggen ondertussen plannen voor 2G klaar.

Met de uitbreiding van de maatregel, verandert de inbreuk. Dat betekent dat de afweging over of de maatregel passend is, steeds opnieuw moet worden gemaakt. En dat je steeds opnieuw moet nadenken over passende waarborgen.

Tijdelijkheid en maatwerk

Aanvankelijk was er bijvoorbeeld geen aandacht voor mensen die zich vanwege medische redenen niet kunnen laten vaccineren. Naarmate het toegangsbewijs op meer plekken verplicht wordt, wordt de inbreuk op deze groep mensen groter. Terecht kreeg het ministerie hierop kritiek. En die kritiek werd gehoord: bij het nieuwe 2G-wetsvoorstel is er voor hen een uitzondering toegevoegd. Mensen die zich niet kunnen laten inenten vanwege medische redenen krijgen nu toch een coronatoegangsbewijs.

Ook is er geen perspectief op afschaffing van deze maatregel. Zo staat het coronatoegangsbewijs niet op de Routekaart Coronamaatregelen. Het is onduidelijk op welk moment, bij hoeveel besmettingen of IC-opnames, of bij welk risiconiveau, het coronatoegangsbewijs niet langer een noodzakelijke maatregel is en dus weer kan verdwijnen.

Een coronatoegangsbewijs is meer dan een app

Het coronatoegangsbewijs is een maatregel, de CoronaCheck app een middel. Een aantal van onze kritische volgers hebben gesteld dat de app in de prijzen is gevallen. Dat is niet zo. Bits of Freedom is verheugd over de manier waarop de app is ontwikkeld en de aandacht die daarbij is uitgegaan naar de bescherming van persoonsgegevens. Maar ook kunnen we ons vinden in de zorgen over de manier waarop de maatregel is ingevoerd. Ook wanneer er veel op het spel staat, is het van groot belang dat de rechtsstaat gerespecteerd en beschermd wordt.

Opdracht

Onze opdracht aan de demissionair minister was om de inzet van het coronatoegangsbewijs beter te motiveren. De Jonge heeft daarmee een begin gemaakt en we kijken aandachtig mee met het verdere verloop van de behandeling van de wetsvoorstellen.