Dit jaar gaat de Expertprijs naar het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat het wel héél bont maakt als het gaat om inbreuken op de privacy en vrijheid van burgers. Om recht te doen aan het aantal missers reiken we dit jaar een oeuvreprijs uit. In een serie blogs besteden we aandacht aan de verschillende redenen waarom volgens onze vakjury het ministerie van Justitie en Veiligheid deze bijzondere prijs verdient.

Deel 5: Living Labs maken burgers tot proefkonijnen met Eva Krikken.

Het probleem van Living Labs

De naam zegt het al. Living Labs zijn levende laboratoria waarbij nieuwe technologische toepassingen worden getest in onze publieke ruimte. Onder het mom van experiment wordt er gedaan alsof geldende wetgeving niet van toepassing is en er vrijelijk met technologie kan worden geëxperimenteerd. Zo wordt de publieke ruimte een laboratorium en de burger een proefkonijn. Terwijl er erg weinig wordt verteld over waar en wat er precies gebeurt of in wiens belang. Neem bijvoorbeeld uitgansstraat Stratumseind in Eindhoven, een publiek-private samenwerking tussen de gemeente, de politie en sketchy techbedrijfjes. Alles in die straat wordt gemonitord en geanalyseerd: Het weer, het bezoekersaantal, de herkomst van de bezoekers, het geluidsniveau, de snelheid waarop mensen bewegen, de bierverkoop, noem maar op. Met geur, muziek en licht worden de mensen die daar aan het stappen zijn gemanipuleerd. Er wordt een nieuwe surveillance logica toegepast die gaat om het sturen van gedrag van mensen zonder dat zij dit doorhebben in plaats van het handhaven van de openbare orde. Bottom line van deze opzet: Zo veel mogelijk bier verkopen met zo min mogelijk onrust.Lees hier wat wij hier eerder over schreven

Het digitale hek om de Johan Cruijff ArenA

Expertprijs-jurylid Eva Krikken is ethica en deed bij ons onderzoekLees hier het onderzoek van Eva Krikken naar de Digitale Perimeter naar het Living Lab-project 'Digitale Perimeter', ofwel: het “digitale hek” dat om de Johan Cruijff ArenA is gebouwd - waarbij er met verschillende soorten technologie wordt geëxperimenteerd in de publieke ruimte.

“In de Digitale Perimeter wordt een hele rits aan technologie ingezet, waarbij het idee is om te onderzoeken of een virtueel hek toezicht kan houden tijdens evenementen. Dit is opgezet voor het Europees Kampioenschap voetbal, maar dat is inmiddels verstreken en het project draait gewoon door. Zonder zicht op een einddatum. Daar ben je in feite dus gewoon vogelvrij en onderdeel van een experiment waarvan je vrijwel niets weet. Je bent een proefdier geworden en als je geen onderdeel wilt uitmaken van het experiment, is de enige keuze die je hebt: die ruimte niet meer betreden. Maar als je niet eens weet dat dat gaande is, heb je die keuze überhaupt niet. Je moet het er maar mee doen. En dat is kwalijk.”

Geen harde wetgeving maar vage principes

Wat we vaak zien is dat samenwerkingsverbanden hun project overgieten met een ethisch sausje door te zeggen dat het project is ingericht naar een bepaalde set waarden of principes of is aangesloten bij een bepaald manifest. Die zijn vaak zo verwoord dat er eigenlijk altijd aan wordt voldaan. Succes gegarandeerd dus, maar als burger koop je daar niets voor. Op die manier komt het namelijk over alsof er goed is nagedacht over de risico's die technologie met zich meebrengt voor de rechten van burgers of de open samenleving. Maar ondertussen wordt wetgeving die democratisch tot stand is gekomen met het oog op die bescherming aan de kant geschoven onder het mom van experiment.

“Één van de eerste dingen die opviel in mijn onderzoek naar de Digitale Perimeter, is dat de transparantie niet op orde was. Doen ze in die Living Labs wel wat ze zeggen dat ze doen? Op het moment dat ons wordt voorgehouden dat alles wat wordt gedaan binnen dit project in overeenstemming is met de ondertekende waarden en principes creëer je een schijnveiligheid. En ook dat is kwalijk, omdat niemand dat kan controleren.”

Wat deze prijs moet doen

“Ik pleit voor meer handhaving, en afbakening. Het moet niet alleen duidelijk zijn dat er een begin en een eind aan zo’n Living Lab zit, er moet ook een duidelijke onderzoeksvraag worden opgesteld wanneer het project al dan niet geslaagd is. In dat laatste geval kunnen er duidelijke regels worden opgesteld over hoe en wanneer het experiment moet stoppen - en dan kunnen er ook concrete consequenties aan verbonden worden. Én, hou je gewoon aan de wet, want ook als het om een experiment gaat, moet dat uiteraard nog steeds.Als dat niet gaat gebeuren gaat het echt een keer goed fout.”

Bits of Freedom is ondertussen met meer dan 65 digitale burgerrechtenorganisaties bezig om surveillance uit de publieke ruimte te weren. We zijn verenigd in de coalitie Reclaim Your Face waarmee we strijden voor een Europees verbod op gezichtsherkenning in de openbare ruimte. En we hopen van harte dat deze Big Brother Award een herinnering is dat ook in een experimentele context de wetgeving moet blijven gelden!

Over de Big Brother Awards

Tijdens de Big Brother AwardsMeer weten? Neem een kijkje op onze Big Brother Awards 2021 website! onderzoeken we hoe het is gesteld met ons recht op privacy in Nederland: We voelen de grootste privacyschenders aan de tand en vragen aandacht voor personen, bedrijven en overheden die hierop grove inbreuken maken. De grootste privacyschenders maken vervolgens kans op de Publieksprijs of de Expertprijs. Daarnaast is er een positieve privacyprijs, de Felipe Rodriguez Award, voor een persoon die juist een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan het beschermen van onze digitale burgerrechten.