Het was een bomvol jaar. Met aan de ene kant nieuwe bedreigingen voor onze rechten en vrijheden, maar ook met groeiend bewustzijn daarover in de samenleving én met steeds meer mensen die zich bij onze zaak aansluiten. Dit waren afgelopen jaar wat ons betreft de belangrijkste ontwikkelingen. En... we kijken een klein beetje vooruit.

Goede platformregulering komt steeds dichterbij

We publiceerden het werk van designonderzoeker Holly Robbins naar manipulatie door platforms en lanceerden de Korte Cursus Manipulatie. Het rapport en de website zijn goed ontvangen en zelfs door de Europese “Greens” hergebruikt voor hun campagne “A Future Without Manipulation”. De timing was precies goed, namelijk tijdens de onderhandelingen over nieuwe regels voor platformen in het Europees Parlement. Met betrekking tot die nieuwe regels maken wij ons hard voor vier dingen: we willen dat interoperabiliteit wordt afgedwongen, we willen dat derde partijen diensten kunnen ontwikkelen óp de platformen, zoals een eigen aanbevelingssysteem, we willen een verbod op tracking advertenties én we willen een verbod op manipulatieve webdesign ("dark patterns"). Het Europees Parlement heeft geluisterd naar een groot deel van onze inbreng en heeft een aantal veelbelovende voorstellen gedaan. We gaan ons er in 2022 voor inzetten dat die voorstellen straks in de wetboeken terug te vinden zijn. Daarnaast monitoren we een aantal andere Europese wetstrajecten zodat we kansen om jouw communicatievrijheid te beschermen zo snel mogelijk zien.

Encryptie laat zich niet zomaar uit het veld slaan

We lanceerden stimuleerencryptie.nl, een campagne waarmee we druk zetten op het Ministerie van Justitie en Veiligheid om haar plannen om encryptie te verzwakken te staken. Financieel Dagblad noemde onze coalitie een “monsterverbond" en de campagne had succes! In een reactie op de oproep liet de minister aan de Tweede Kamer weten dat zijn kabinet geen “onomkeerbare stappen” zou zetten. Bovendien leidde het ertoe dat het ministerie regelmatig de ondertekenaars van de oproep consulteert en niet meer lichtzinnig denkt over het beperken van het gebruik van encryptie.

We willen natuurlijk dat de internetgebruiker kan blijven vertrouwen op de bescherming van informatie door het gebruik van encryptie. We gaan ons er daarom voor inzetten dat de Nederlandse overheid en de Europese Commissie zich expliciet uitspreken voor het stimuleren van de ontwikkeling, de beschikbaarheid en het gebruik van encryptie.

Europese AI-wetgeving vereist een Europese inspanning

We analyseerden het voorstel voor de AI Act en schreven in samenwerking met een groot aantal Europese collega's een positie en aanbevelingen. Met die onder de arm vroegen we in Nederland en Brussel politici aan te dringen op een betere wet. Met succes! De verboden waar we op aandrongen zijn terug te vinden in het voorstel, zij het nu nog in afgezwakte vorm. Ook horen we onze oproep om biometrische massasurveillance te verbieden, en met name gezichtsherkenning, steeds vaker terug. Ons werk droeg bij aan een sterke opinie van de Europese toezichthouders, we hielpen bij een European Citizens Initiative, hielpen onze partners in Portugal, Italië en Servië met lokale actie en waren zeer verheugd dat de nieuwe Duitse regering een Europees verbod op gezichtsherkenning in de publieke ruimte steunt.

Er moet nog veel gesleuteld worden aan de AI-Act. Uiteindelijk willen we een wet waarin de ontwikkeling en het gebruik van AI past bij het mensenrechtelijkkader van Europa. Daar gaan we ons hard voor maken. We startten ook met een bewustwordingscampagne over de aanwezigheid van algoritmen in de samenleving, dus heb jij een scherp voorbeeld van kunstmatige intelligentie in de praktijk? Neem contact op!

Hoeveel inlichtingendiensten hebben we eigenlijk?

We hebben gevraagd en ongevraagd geadviseerd op de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en sloegen alarm over de risico's van het verminderen van het toezicht op de diensten. Ook hielden we ons onverwacht bezig met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Afgelopen jaar onthulde NRC namelijk dat de NCTV jarenlang, en zonder toestemming, mensen online in de gaten heeft gehouden. In plaats van de NCTV op de vingers te tikken, jaagde de toen demissionaire minister van Justitie en Veiligheid een wetsvoorstel door consultatie die de praktijk zou legaliseren. We trokken meteen aan de bel en toen we met Amnesty Nederland opriepen de wet controversieel te laten verklaren, werd hier gehoor aan gegeven.

Daarmee is de kous natuurlijk nog niet af. We spannen ons in het nieuwe jaar in om de NCTV-wet juist aan te grijpen om de taken van de NCTV duidelijker op papier te krijgen. Ook zullen we ons hard maken voor sterk bindend toezicht op de geheime diensten. Op z'n allerminst moet het kost wat kost voorkomen worden dat de wet wordt verzwakt.

Digitalisering steeds hoger op de politieke agenda

De Tweede Kamerverkiezingen biedden ons de kans om aandacht te vragen voor de impact van digitalisering en deze onderwerpen hoger op de politieke agenda te krijgen. Daarom organiseerden we met Amnesty Nederland, Open State Foundation en Waag een verkiezingsdebat waarin overheidssurveillance, platforms en AI centraal stonden. We waren zeer blij met de actieve deelname van de zes grootste politieke partijen. Drie van de deelnemers aan het debat zijn ondertussen actieve leden van de nieuwe Digitale Zaken commissie in de Tweede Kamer. Mooi! Een week na het debat hebben negen partijen hun ambities verzilverd in het Digitale stembusakkoord. Waag ontving van de informateur een uitnodiging om onze blik op digitalisering te delen en gaf wederom de elf punten uit het stembusakkoord aan de informateur mee. Een aantal van de punten schopten het uiteindelijk tot het regeerakkoord. Vergeleken met de vorige formatie een grote sprong voorwaarts! Het komende jaar zetten we alles op alles om het nieuwe parlement, de Commissie digitale zaken, de nieuwe (en eerste!) staatssecretaris van digitalisering en de vele ministeries te doordringen van de kansen van digitalisering voor het bevorderen van onze rechten en vrijheden.

En verder...

We organiseerden de Big Brother Awards in de vorm van een podcast, gaven inbreng op een voorstel om doxing strafbaar te maken, voerden veel gesprekken met beleidsmakers in Nederland en Brussel, waren vaak in de media te zien, horen en lezen, pleitten voor meer middelen voor de AP (met (een beetje) succes), deden onderzoek naar het gebruik van gezichtsherkenning en afluisterapparatuur door de politie, en startten een proces om het digitale rechtenveld inclusiever te maken. Ook hadden we de eer twee stageonderzoeken te mogen begeleiden: Eva Krikken publiceerde over de complexiteit van een smart city-project in Amsterdam, en Oumaima Hajri onderzocht de inzet van algoritmes voor de beoordeling van "fake news".

Bedankt!

Tot slot: dankzij jullie steun kunnen we ons team stapje bij stapje uitbreiden. Vorig jaar namen we een extra beleidsmedewerker aan en binnenkort gaan we op zoek naar een nieuwe bewegingbouwer en een technisch onderzoeker. We zijn ontzettend dankbaar voor het vertrouwen dat wordt geplaatst in Bits of Freedom en zetten alles op alles om een zo groot mogelijk positieve impact te hebben op alle mensen in Nederland. We starten het nieuwe jaar verfrist, met zicht op het kunnen opzetten van een aantal spannende nieuwe projecten, en strijdbaar als altijd. Hopelijk doet zich de gelegenheid voor die strijdbaarheid met velen van jullie in real life te delen. In de tussentijd kunnen jullie ons vinden, met vragen, advies en kritiek, via de mail. Schroom niet om contact met ons op te nemen.