De geheime diensten roepen al langere tijd om meer bevoegdheden en minder toezicht. En daarbij schuwen ze het aangrijpen van crisissituaties niet. Er is nu een nieuw voorstel in aantocht, en dat geeft de geheime diensten zo goed als vrij spel.

Korte recap

In de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten kregen de geheime diensten bevoegdheden waarmee zij gegevens van miljoenen burgers waar ze geen onderzoek naar doen kunnen verzamelen. Niet voor niets noemen we deze wet de sleepwet, en niet voor niets stuitte de wet op veel verzet. Dat leidde ertoe dat de Nederlandse bevolking tijdens een referendum deze wet wegstemde. Toch kwam de wet er, met een aantal toezeggingen en tegemoetkomingen.

Al eerder werd in een recent rapportHet evaluatierapport vind je hier één van de belangrijkste tegemoetkomingen, het toezicht vooraf door de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) onder vuur genomen. Gelukkig vond de Tweede Kamer dat niet acceptabel en nam een motieDit was de motie Leijten en die vind je hier aan waarin werd toegezegd dit toezicht niet te zullen afschalen. Ook Nederlandse wetenschappers schreven in hun adviesLees hier wat wij schreven over het advies van de professoren aan het ministerie aan het ministerie dat om aan het Europees recht te blijven voldoen, Nederland eerder het toezicht moet versterken dan moet afschalen.

De inval van Rusland in Oekraïne wordt nu echter aangegrepen om momentum te creëren voor een wetsvoorstel dat precies dat doet: Het toezicht afschalen en de bevoegdheden van de geheime diensten nóg groter en ongerichter maken. Daar komt de bescherming van onze fundamentele rechten en vrijheden nogal berooid vanaf.

Wat staat er in het voorstel?

Het voorstel is nog geheim, dus we weten nog niet alles, maar we weten wel op basis van artikelen van de VolkskrantLees hier het artikel van Huib Modderkolk in de Volkskrant en NRCEn hier het stuk van NRC al een paar dingen. In het voorstel geeft het kabinet de geheime diensten een stuk meer bevoegdheden. De trend lijkt erop gericht te zijn makkelijker meer gegevens te kunnen verzamelen en verwerken. Een goed voorbeeld daarvan is de zogenaamde 'gerichtheidseis'. Die is naar aanleiding van de uitslag van het referendum nadrukkelijk in de wet opgenomen. Deze eis verplicht de geheime diensten om hun bevoegdheden zo gericht mogelijk in te zetten en ook de verzameling van gegevens zo gericht mogelijk te laten plaatsvinden. Dus met zo min mogelijk bijvangst. Nu wordt voorgesteld om die vereiste weer uit de wet te schrappen.

Dezelfde lijn komt terug in de voorgestelde bevoegdheid het sleepnet helemaal ongericht in te zetten. Nu heeft dat nog de vorm van een 'onderzoeksgerichte' interceptie. In het voorstel wordt dit losgelaten om het middel in te kunnen zetten voor 'target discovery'. Oftewel: Ongericht meekijken en -luisteren met het hele internet om te kijken of er iets tussenzit dat de geheime diensten interessant vinden.

De bergen gegevens die de geheime diensten hiermee binnenhalen moeten vervolgens worden geanalyseerd met behulp van algoritmen die zoeken naar patronen en verbanden. Daar is nu nog toestemming van de TIB voor nodig, maar dat wordt in het voorstel geschrapt. Ook wordt er voorgesteld om de geheime diensten makkelijker apparaten te laten hacken. Makkelijker betekent hier: zonder toezicht vooraf. En dat geldt ook voor de apparaten van eventuele Nederlandse slachtoffers van een hackaanval.

Waarom dit een ontzettend slecht idee is

De bevoegdheden die in deze wet worden voorgesteld gaan heel ver en geven de geheime diensten zo goed als vrij spel. Kunnen we straks nog gebruikmaken van het internet zonder dat onze gegevens geanalyseerd worden door de algoritmen van de geheime diensten?

En daar komt nog eens bovenop dat het kabinet met deze wet het toezicht afbreekt. Er wordt telkens gesproken over het toezicht 'dynamisch' maken en verplaatsen van de TIB, die vooraf toestemming moet geven, naar de CTIVD. De CTIVD toetst nu alleen tijdens en achteraf. Maar het belangrijkste verschil in deze twee toezichthouders is dat alleen de TIB bindende bevoegdheden heeft, en dus echt kan ingrijpen. In die zogenaamde 'verplaatsing' wordt er dus toezicht buitenspel gezet. Dat mogen we niet laten gebeuren.

Toen de Evaluatiecommissie vorig jaar met voorstellen kwam waarin het toezicht door de TIB werd afgeschaald werd daar in de Kamer meteen op gereageerd. Verschillende moties werden ingediend waarin de regering werd opgeroepen het toezicht niet af te schalen. We willen niet afdoen aan de humanitaire ramp die nu door Russische agressie plaatsvindt in Oekraïne of de bedreiging die dat oplevert voor Europa en Nederland. Maar deze crisis mag er niet toe leiden dat we hier klakkeloos waarborgen overboord gooien en onze rechten en vrijheden op het spel zetten. Zo bescherm je namelijk ook geen vrij en democratisch Europa.