In het debat over de sleepwet zijn allerlei beloften en toezeggingen gedaan. Nu blijkt uit een rapport van de toezichthouder dat die beloften in de praktijk niet nagekomen worden. En de diensten niet zorgvuldig genoeg met onze gegevens omgaan. De toezichthouder stelt de geheime diensten daarom onder verscherpt toezicht. Dat is nodig, maar niet genoeg.

Mooie beloften

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) heeft onderzoek gedaan naar hoe de diensten omgaan met het 'sleepnet'. Dat is de bevoegdheid waar een boel om te doen geweest is, en wat één van de grootste redenen was waarom de wet met het referendum is weggestemd.

In de aanloop naar dat referendum zijn allerlei beloften en toezeggingen gedaan. Zo ging het veel over de gerichtheid van de bevoegdheid en dat 'onderzoeksopdrachtgerichte interceptie' (zoals het sleepnet formeel heet) écht héél anders zou zijn dan ongerichte interceptie.Lees hier wat wij en de toezichthouder daar eerder over schreven Ze zouden, voordat er getapt wordt, de precieze kanalen waarover de gegevens worden getransporteerd bepalen. Ze zouden vooraf niet-relevante gegevens, zoals die van streamingdiensten als Netflix en Spotify, eruit filteren en direct vernietigen. En het zou vrijwel uitgesloten zou zijn dat deze bevoegdheid zou worden ingezet op Nederlandse communicatie.

Blijken loze beloften

Nu blijken dit eigenlijk allemaal loze beloften te zijn. Of, om bij de woorden van de toezichthouder te blijven: De uitleg die is gegeven aan kabelinterceptie wringt met de aard van de bevoegdheid, het middel en de uitvoering in de (technische) praktijk.

Het gaat hier, zoals wij ook al vreesden, om een bulkbevoegdheid die naar zijn aard erg ongericht is. De route die onze gegevens afleggen en dus de precieze kanalen waarover zij worden getransporteerd blijken níét te voorspellen. De gegevens van streamingdiensten blijken misschien tóch relevant en worden dus niet bij voorbaat vernietigd. En het middel wordt ingezet om de doelwitten van de geheime dienst te ontdekken, in plaats van te onderzoeken, wat het bij voorbaat een stuk ongerichter maakt. Het is in ons werkveld eigenlijk altijd verdrietig om 'told you so' te moeten zeggen, maar: told you so.

De geheime diensten onder verscherpt toezicht

En dan hebben we het er nog niet over gehad, dat bij het op deze manier verzamelen van onze gegevens, de geheime diensten ook onvoldoende hun zorgplicht nakomen. De zorgplicht komt er op neer dat de geheime diensten wettelijk verplicht zijn goed om te gaan met de gegevens die zij verzamelen. Onze gegevens dus. En dat doen ze niet. Na een gesprek met de toezichthouder hebben de geheime diensten hiervoor zelf een verbeterplan opgesteld. En de toezichthouder zet zijn zwaarste middel in: de geheime diensten komen onder verscherpt toezicht van de toezichthouder te staan.

We moeten ook vooruitkijken

Zoals we eerder al schreven komt er alweer een nieuwe wetLees hier wat we eerder schreven over het nieuwe wetsvoorstel aan. In dit wetsvoorstel wordt voorgesteld om de bevoegdheden van de geheime diensten, ook deze sleepnetbevoegdheid, nóg verder uit te breiden. Dit rapport is een nieuw teken dat we deze wet uitermate kritisch moeten bekijken.

Geheime diensten willen namelijk steeds ongerichter gegevens verzamelen. Dat betekent dat er steeds meer gegevens worden verzameld van burgers waar de diensten helemaal geen onderzoek naar doen.

Aan de andere kant onderstreept dit 'verscherpte toezicht' ook het belang van goed toezicht. Uit het rapport blijkt dat de diensten hun eigen interne controle onvoldoende naleven en prioriteren. Dit laat zien hoe belangrijk de externe toezichthouders zijn, en hoe belangrijk het is dat zij in staat worden gesteld om hun werk goed te doen. Het feit dat de toezichthouder nu wordt gedwongen haar zwaarste middel in te zetten is naast nodig, ook best wel problematisch. Want ook dit zwaarste middel is te licht en stelt de toezichthouder alsnog niet in staat in te grijpen als dat nodig isOok wetenschappers pleiten voor bindend toezicht. Lees hier meer..  Je moet een vlieg niet met een kanon bestrijden, en een olifant niet met een proppenschieter.