Beide toezichthouders op de geheime diensten publiceerden hun jaarverslag. Wat valt daarin op, en wat moeten we meenemen in de discussie over het aanpassen van de sleepwet (Wiv 2017) en de nieuwe Cyberwet?

Kennis is macht

Toezichthouders kunnen hun werk alleen goed doen als zij ook toegang hebben tot de juiste informatie. En een democratisch totstandkomingsproces van nieuwe wetgeving kan ook alleen plaatsvinden als duidelijk is wat er precies wordt voorgesteld. Op het gebied van informatievoorziening baren een aantal dingen in de jaarverslagen ons zorgen:

• De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (toetsingscommissie) probeerde een beeld te schetsen van de impact en reikwijdte van de bevoegdheid tot kabelinterceptie en de hackbevoegdheid. Dit is belangrijk om een goede discussie te kunnen voeren over de voorgestelde Cyberwet, die deze bevoegdheden wil verruimen. Volgens de ministers gaven de passages teveel inzicht in het werk van de geheime diensten. Er zijn zelfs suggesties gedaan hoe de onafhankelijk toezichthouder dit wél kon omschrijven. Omdat de toetsingscommissie deze weigerde over te nemen zijn de passages nu zwartgelakt."Liever weglakken dan anders opschrijven", aldus de voorzitter van de toetsingscommissie De Commissie Stiekem krijgt ook een niet-gelakte versie. Wij roepen die commissie op tot een beoordeling of deze informatie samen met de gedane tekstsuggesties openbaar gemaakt kunnen worden. Op die manier wordt er door een onafhankelijke partij naar de kwestie gekeken en wordt de transparantie die het debat zo hard nodig heeft zo goed mogelijk gewaarborgd.
• Vorig jaarLees hier het jaarverslag van de toetsingscommissie over 2020 kaartte de toetsingscommissie al aan dat de informatievoorziening vanuit de geheime diensten niet altijd goed ging. Ook dit jaar blijft dat weer een probleem. Om de toetsing op de inzet van bevoegdheden uit te kunnen voeren is de toetsingscommissie volledig afhankelijk van de informatie die zij van de geheime diensten krijgt. En ook dit jaar blijkt weer dat de geheime diensten de toetsingscommissie soms onvolledig of zelfs onjuist informeren.
• En ook bij de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (toezichthouder) gaat dat mis. Wanneer de geheime diensten ingrijpende bevoegdheden inzetten moeten zij dit melden bij deze toezichthouder. Uit een van de onderzoeken die de toezichthouder dit jaar heeft gedaan blijkt dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) deze meldplicht in 57 van de 98 gevallen niet nakwam. Dat is meer dan de helft!

Meer is niet altijd beter

Verder valt op dat het aantal verzoeken dat de geheime diensten aan de toetsingscommissie hebben gedaan is gegroeid. Dat betekent dat zij vaker ingrijpende bevoegdheden hebben willen inzetten. Ook die verzoeken zelf zijn volgens de toetsingscommissie toegenomen in omvang en complexiteit. Dat betekent dat de geheime diensten vaker gegevens verzamelen, en ook nog eens per keer meer gegevens verzamelen.

En dat gaat niet altijd goed. Het percentage verzoeken van de AIVD om een bevoegdheid in te mogen zetten dat door de toetsingscommissie als onrechtmatig is beoordeeld en dus niet door mocht gaan is ook toegenomen. Van 1,9% naar 3,3%. Daar komen nog een aantal verzoeken bovenop die nadat de toetsingscommissie hier vragen over stelde zijn ingetrokken. De verreweg meest voorkomende reden van afwijzing is proportionaliteit. Dat gaat over de vraag of het doel van de inzet van een bevoegdheid in verhouding staat tot de risico's die ermee gepaard gaan en de inbreuk die het maakt op onze rechten en vrijheden. Dit laat zien dat juist wanneer de geheime diensten meer en grootschaliger gegevens willen verzamelen effectief toezicht van groot belang is voor een goede bescherming van onze vrije, veilige samenleving en onze rechten en vrijheden.

Het verdient ook vermelding dat het aantal verzoeken van de MIVD dat onrechtmatig is beoordeeld is afgenomen van 8,1% naar 7,1%.

Het toezicht staat onder druk

Beide toezichthouders reflecteren op het rapport van de Evaluatiecommissie van de Wiv 2017. En beidenLees hier de kritische reactie van de toetsingscommissie (Tib) op het Evaluatierapport spreken Lees hier de kritische reactie van de toezichthouder (CTIVD) op het Evaluatierapportzich erg kritisch uit over de aanbevelingen die daarin zijn gedaan. Zij trokken zelfs gezamenlijkLees hier de noodkreet van de toezichthouders terug aan de bel in NRC afgelopen jaar. Het is duidelijk dat het toezicht onder druk staat, juist nu het zo belangrijk is. Want door de uitdijende bevoegdheden van de geheime diensten komen gewone burgers steeds makkelijker en steeds vaker in hun vizier. Het uithollen van het toezichtsstelsel terwijl bevoegdheden worden uitgebreid zou uit den boze moeten zijn.

Meer weten?

Wil je hier het fijne van weten? Dan kun je hier de gehele jaarverslagen van de toezichthouders vinden: