Zelfregulering is geen effectief middel. Voor onze online omgeving worden telkens gedragscodes opgesteld: partijen die zich verbinden aan een set regels op vrijwillige basis. Twee bekende gedragscodes, één over desinformatie en één over politieke advertenties, zetten geen zoden aan de dijk en daarom investeert de EU in harde wetgeving om deze zelfreguleringen aan te vullen en te vervangen.

Zelfregulering van ons digitale rechtenveld

In de praktijk komt zelfregulering neer op een vorm van regulering waarbij partijen zich op vrijwillige basis verbinden tot het nakomen van een set regels. In theorie is zelfregulering een soort wetgeving zonder enige overheidsbemoeienis. Maar in de praktijk is het vaak juist een autoriteit die verzoekt tot het opstellen van zelfregulering. En daarmee vooral zelf de verantwoordelijkheid afschuift.

In het digitale rechtenveld wordt er vaak naar zelfregulering gegrepen. Een bekend voorbeeld daarvan is de, onlangs vernieuwde, gedragscode waarin online platformen zich verbinden om desinformatie tegen te gaan - opgesteld op initiatief van de Europese Commissie. Een ander voorbeeld is de gedragscode waarin Nederlandse politieke partijen ten doel hebben om politieke advertenties transparant(er) te maken - opgesteld op initiatief van het Ministerie van BZK.

Zelfregulering is ineffectief

Zelfregulering werkt niet. Dat geldt voor zowel grote online platformen als voor politieke partijen. Grote online platformen willen vooral geld verdienen. En ze vinden het niet erg als andermans belangen daar onder lijden. Facebook-klokkenluider Frances Haugen kwam niet voor niets met de boodschap dat Facebook altijd haar eigen winst zal verkiezen boven onze veiligheid. En politieke partijen willen vooral stemmen winnen. Stemmen win je met effectief beleid waar de rechten van de stemmers centraal staan, niet met manipulatieve microtargeting. Echt effectieve maatregelen tegen desinformatie en manipulatieve politieke advertenties zijn dus vaak niet gunstig voor platformen en politieke partijen. En daarom zullen ze zichzelf nooit zulke maatregelen opleggen. Want waarom zouden platformen en politieke partijen inleveren op hun eigen belang om onze belangen na te streven, als ze daar niet toe worden gedwongen?

Die gedragscodes werken niet

Ook uit de praktijk is gebleken dat zelfregulering ineffectief is. Beide gedragscodes zetten geen zoden aan de dijk. Daarom zet de EU nu in op échte wetgeving.

De gedragscode tegen desinformatie stamt uit 2018 en sindsdien is desinformatie juist groter dan ooit. Denk maar aan de bestorming van het Capitool, de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne. De initiatiefnemer van die gedragscode, de Europese Commissie, heeft dat ook door. In de Digital Services Act, de wet die online platformen zal reguleren, zijn veel maatregelen tegen desinformatie opgenomen. Door deze ontwikkelingen komen er afdwingbare regels die desinformatie daadwerkelijk tegen gaan.

Ook de gedragscode over politieke advertenties snijdt geen hout (en dat hadden wij al voorspeld). Twee grote politieke partijen, FvD en PVV, ondertekenden 'm niet. In de gedragscode beloven partijen zich aan ethische grenzen te houden bij microtargetting. Maar de ethische grens van de één is de ethische grens van de ander niet. Deze gedragscode is dus niet universeel toepasbaar. Dat ook deze gedragscode niet werkt, wordt wederom opgemerkt door de EU. De Europese Commissie kwam eind vorig jaar met een wetsvoorstel omtrent politieke advertenties waarin afdwingbare regels komen te staan.

Skip zelfregulering en zet in op wetgeving

Kortom: zelfregulering is geen effectief middel om online desinformatie of manipulatie door politieke advertenties tegen te gaan. Dat hadden we al voorspeld, maar het is ook nog eens in de praktijk gebleken. Daarom sporen wij wetgevers aan om vooral niet meer te investeren in zelfregulering en vooral wél te investeren in harde wetgeving. Gewoon die ineffectieve stap overslaan, dan hebben we sneller regels die onze digitale burgerrechten effectief beschermen!