De noodzaak van de voorgestelde Cyberwet zou gelegen zijn in snelheid. Uit documenten die wij opvroegen ontstaat het beeld dat het in werkelijkheid grotendeels gaat om het tegengaan van begrenzing. De toezichthouder vooraf blijkt vaker 'nee' te zeggen dan van te voren is gedacht. De Cyberwet zou dit effectieve toezicht als "knelpunt" uit de weg moeten ruimen.

Gaat het wel om snelheid?

De Cyberwet, het nieuwste voorstel dat de regels voor de geheime diensten aanpast, zou nodig zijn voor meer operationele snelheid en wendbaarheidZoals te lezen is in de toelichting van het voorstel. Dat is opvallend, omdat de huidige wet, de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017, ook al een spoedprocedure bevat. In die spoedprocedure wordt de toetsing vooraf door de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (Tib) uitgesteld, zodat de diensten sneller kunnen beginnen. Die procedure zou vaker ingezet kunnen wordenZoals ook Paul Pols, oud-lid van de Tib, uitlegt in deze aflevering van de podcast Cyberhelden als situaties daarom vragen. Het zou dan niet nodig zijn om een nieuwe wet te maken waarin het toezicht aan de voorkant structureel verdwijnt.

Het is ook opvallend omdat in deze wet enorme stelselwijzigingen worden voorgesteld die veel extra capaciteit gaan vragen van beide toezichthouders en de Raad van State, zonder dat duidelijk is of dit wel de gewenste snelheid oplevert. De Raad van State trekt dit in haar adviesHier vind je het advies van de Raad van State in twijfel. De complexiteit van het toezicht zal toenemen en met name tijdens en na de inzet van bevoegdheden veel extra inspanning vragen.

In de toelichting wordt veel verwezen naar het rapport van de EvaluatiecommissieHier vind je het rapport van de Evaluatiecommissie van de huidige Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Maar daarin wordt nu juist het weghalen van het toezicht van de Tib bij een van de in het nieuwe voorstel voorgestelde maatregelen gewogen en te licht bevonden. Een belangrijke overweging van de Evaluatiecommissie was dat de toestemmingsprocedure van de Tib-toets in het totale tijdsbestek slechts een beperkt aandeel inneemt. Oftewel, sleutelen aan het toezicht vooraf is helemaal niet de meest efficiënte oplossing om te winnen op snelheid.

Of gaat het toch weer om begrenzing?

Uit de documenten die wij kregen ontstaat een beeld dat het eigenlijk vooral lijkt te gaan om de weerzin van de geheime diensten tegen begrenzing. En de Tib, als relatief nieuwe toezichthouder, blijkt daadwerkelijk de grenzen van de wet te bewaken. De knelpunten waar in de toelichting over gesproken wordt in de beargumenteerde noodzaak van de Cyberwet blijken niet in de Wiv 2017 te liggen, maar worden toegeschreven aan de manier waarop de Tib haar toets invult.

De verwachting was dat dit moeilijk op te lossen zou zijn in wetgeving. En dus werd de voorkeur gegeven aan het inperken van deze toets in 'bestuurlijke afspraken'. De Tib bleek niet bereid tot onderhandeling, en zou zich in haar toetsing houden aan de wet. Daarop gingen de ministeries over op plan B: Inperking van deze toets vooraf afdwingen in wetgeving. Liefst met, maar als nodig zonder steun van de Tib. Het resultaat zien we nu terug in de zogenaamde accentverschuiving van het toezicht in de Cyberwet, waar het toezicht vooraf wordt afgebroken en verruild door het arbeidsintensieve, minder dekkende, 'dynamische' toezicht tijdens en achteraf door de CTIVD.

Het totstandkomingsproces van dit voorstel is vies

We zijn niet de enigen die het narratief rond de presentatie van dit voorstel niet vertrouwen. Zo noemt ook Bert Hubert, voormalig technisch lid van de toezichthouder die om dit voorstel is opgestapt, het verhaal onoprecht.Bert Hubert stapt op om in de openbaarheid campagne te kunnen voeren tegen het voorstel Reden voor ons om een reconstructie te maken van de totstandkoming van dit wetsvoorstel. Daarom vroegen we de minister om allerlei documenten openbaar te maken. Nu blijkt niet alleen dat de documenten nieuw zijn voor de voorzitter van de Tib. Het mogelijk op scherp zetten van de verstandhouding met de toezichthouders is een reden voor het Ministerie van Defensie om grote hoeveelheden informatie niet openbaar te maken.

Bits of Freedom graaft door

Deze analyse hebben we gemaakt op basis van de eerste documenten, waarin veel informatie is zwartgelakt. We zullen verder gaan met het opvragen van documenten en het aanvechten van de veel te grove toepassing van de gronden om informatie niet openbaar te hoeven maken. Om uiteindelijke een goede beleidsreconstructie te kunnen maken. Daarvan houden we jou natuurlijk op de hoogte.

Wil jij ook zelf op zoek? Dan vind je hierHier vind je de documenten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de documenten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en hierHier vind je de documenten van het Ministerie van Defensie van het Ministerie van Defensie.