Tijdens de jaarlijkse uitreiking van de Big Brother Awards, zet Bits of Freedom ook altijd een voorvechter van het recht op privacy in het zonnetje. Deze persoon ontvangt van ons de Felipe Rodriguez Award. Dit jaar gaat de prijs naar een klokkenluider die als Functionaris Gegevensbescherming misstanden aan de kaart bracht. We noemen hem Erik.

Over de Felipe Rodriguez Award

De Felipe Rodriguez AwardLees hier meer over deze positieve award is vernoemd naar een voorvechter van het recht op privacy. Rodriguez was een zeer bevlogen pionier die aan de basis stond van het Nederlandse internet. Ook speelde hij een belangrijke rol bij de oprichting van Bits of Freedom. Na zijn vroegtijdig overlijden in 2015 werd een prijs in het leven geroepen voor iemand die zich, geheel in zijn rebelse geest, op positieve wijze onderscheidt in de strijd voor onze privacy. Eerdere winnaars waren Kashmir Hill, Max Schrems, Kirsten Fiedler, Marleen Stikker en Lilia Kai (namens Open Whisper Systems). Vorig jaar won Nani Jansen ReventlowWaarom Nani de prijs won, lees je hier de prijs.

De toezichthouder die wél met ons wilde praten

In 2022 deden we onderzoek naar de naleving van de Algemene verordening gegevensbescherming onder de tien grootste gemeenten. Daarbij vroegen we ondermeer de rapportages van de Functionarissen gegevensbescherming op. Zij zijn als interne privacytoezichthouders namelijk de ogen en oren van de organisatie. Ze zijn onafhankelijk, mogen bij heel veel informatie en geven gevraagd en ongevraagd advies over de naleving van de Europese privacywet. Maar die informatie mogen ze niet met anderen delen, want ze hebben een geheimhoudingsplicht. Daarom dienden we Wob-verzoeken in bij de tien grootste gemeenten om de rapportages van de toezichthouders openbaar te maken. Daaruit bleek dat gemeenten nog niet goed omgaanGemeenten scoorden erg slecht op de naleving van de AVG met de persoonsgegevens van hun burgers.

Om daar meer inzicht in te krijgen namen we contact op met verschillende privacytoezichthouders in het land, maar niemand wilde met ons praten. Behalve ErikLees hier het interview met Erik terug. Hij wilde zijn ervaringen wél met ons delen, omdat die ervaringen volgens hem niet op zichzelf staan, maar grotere en structurele problemen laten zien. Daarvoor zijn we Erik zeer erkentelijk, want het vergt veel moed en een groot rechtvaardigheidsgevoel om met die ervaringen naar buiten te treden.

“Soms kom ik er pas achter waar de gemeente mee bezig is als ik het in de krant lees,” gaf Erik aan in een gesprek met ons. En dat terwijl een Functionaris Gegevensbescherming volgens de wet ‘tijdig en naar behoren’ betrokken moet worden. “Niet dat ik tijd zou hebben om ergens in te duiken als ik wel op tijd word betrokken. Ik moet mijn werk in zo weinig uren doen dat ik zelfs voor de jaarlijkse rapportages te weinig tijd heb.” We vroegen Erik of hij wel eens adviezen moet herhalen. Daarop lachte hij cynisch: “alleen maar! Als ik een jaar later met hetzelfde advies kom, en dan weer een jaar later opnieuw, is er geen gêne te bekennen. De verantwoordelijken zelf vinden dat ze het best goed doen.” Ook vertelde Erik dat gemeenten steeds vaker opzoek zijn naar manieren om gegevens te koppelen en te delen, op steeds grotere schaal. Hij ziet daarbij dat ambtenaren en bestuurders zich te weinig bewust zijn van hun bevoegdheden. Ook is er volgens hem te weinig oog voor risico’s, bijvoorbeeld op discriminatie of willekeur.

Een echte privacyrebel

Dit soort inzichten hielpen ons, maar ook jullie én politici om de problemen rondom de naleving van de Europese privacywet beter te begrijpen. Naar aanleiding van ons onderzoek zijn gemeenteraadsleden allerter geworden en bestuurders bevraagd over de naleving van de Algemene verordening gegevensbescherming. Maar ook Tweede KamerledenKamervragen naar aanleiding van ons onderzoek zagen de ernst van het probleem in, waarbij werd ingezien dat er sprake moest zijn van een probleem dat verder reikt dan de tien gemeenten die we onderzocht hebben, namelijk een landelijk probleem. De staatssecretaris voor DigitaliseringLees hier de antwoorden van de staatssecretaris heeft daarom toegezegd dat ze hierover in gesprek zou gaan met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Erik openbaarde belangrijke en ernstige problemen met een structureel karakter. Dit deed hij ondanks zijn geheimhoudingsplicht omdat hij het maatschappelijk belang en de risico’s voor de samenleving belangrijker vond, dan de risico’s die dit voor hem zouden opleveren. Dat maakt Erik een echte privacyrebel en de welverdiende winnaar van de Felipe Rodriguez Award 2022.